Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

philosophy_and_ecology

.doc
Скачиваний:
11
Добавлен:
15.01.2022
Размер:
388.1 Кб
Скачать

дущих изменений глубинных ценностей техногенной культуры, но то, что эти изменения уже начались, можно зафиксировать в качестве исторического факта. В. С. Степин

Примечания

Введение

1. Метафизические вопросы в этих лекциях я не обсуждаю; могу отослать читателя к моей книге: Die Krise der Gegenwart und die Verantwortung der Philosophie. Transzendentalpragmatik, Letztbegrьndung, Ethik. Mьnchen, 1990.

2. Die Zeit des Weltbildes (1938), in: Holzwege, Frankfurt, 1977.S.75— 113; Die Frage nach der Technik (1949), in: Die Technik und die Kehre. Pfullingen. 1988, S. 5—36.

3. Das Prinzip Verantwortung. Versuch einer Ethik fьr die technologische Zivilisation. Frankfurt, 1979; Materie, Geist und Schцpfung. Fr./M., 1988.

Лекция l Экология как новая парадигма политики

1. Основополагающий труд о смене научных парадигм: Th. S. Kьhn. Die Struktur wissenschaftlicher Revolutionen (engt. 1962). Fr./M., 1976.

2.0. Meadows u. a. Die Grenzen des Wachstums. Bericht des Club of Rome zur Lage der Menschheit. Stuttgart, 1972. Global 2000. Der Bericht an den Prдsidenten. Fr./V., 1980. Unsere gemeinsame Zukunft. Der Brundtland-Bericht der Weltkomission fьr Umwelt und Entwicklung Hg. v. V. Hauff. Greven, 1987. Worldwatch Institute Report: Zur Lage der Welt—89/90. Fr./M., 1989. О климатических катастрофах см.: Das Ende der blauen Planeten? Der Klimakollaps: Gefahren und Auswege Hg. v. P. J. Crutzen und M. Mьller. Mьnchen,1990.

3. F. Fukuyama. The End of History?// The National Interest, Summer, 1989,p.3—18.

4. См.: все еще остающуюся классикой книгу N. D. Pustel de Contangos. Der antike Staat (frnz. 1864). Mьnchen, 1981.

5. См.: J. Hasebroek. Griechische Wirtschafts- und Gesellschaftsgeschichte bis zur Perseraeit. Tьbingen, 1931.

6. См.: важное примечание 33 в I главе “Капитала” (К. Marx/F. Engels. Werke, Bd. 23, В., 1979, S. 96).

7. Das Zeitalter der Neutralisierungen und Entpolitisirrungen (1929), in:

Der Begriff des Politischen. B., 1963, S. 79—95.

183

8. A letter concerning Toleraьon, in: The works of John Locke in 10 vol. V. 6. London, 1823, Reprint Aalen, 1963, S. 47; G. W. F. Hegel. Grundlinien der Philosophie des Rechts, § 270.

9. Об этом см.: К. -О. Apel. Transformation der Philosophie. 2 Bd. Fr./M., 1973.

10. On Revolution N. Y., 1963.

11. Principi di scienza nuova, I., degnita LXXXVII.

12. Philosophie der Gegenwart—Versuch einer Begriffsbestimmung (200 Jahre nach 1789), in: Wiener Jahbuch fьr Philosophie, 21, 1989, S. 47— 63.

13. См., например: t/. Horstmann. Das Untier. Konturen einer Philosophie der Menschenflucht. Wien, 1983.

14. Erdpolitik, kologische Realpolitik an der Schwelle zum Jahrhundert der Umwelt. Darmstadt, 1989.

15. Die Moderne—ein unvollendetes Projekt (1980), in: Kleine politische Schriften, I—IV. Fr./M., 1981, S. 444—464, 462.

16. См., например: К. M. Meyer-Abich. Wege zum Frieden mit der Natur. Mьnchen, Wien, 1984.

Лекция II Духовно-исторические основания экологического кризиса

1. См.: A. Gehlen. Die Seele im technischen Zeitalter. Hamburg, 1957.

2. Wahrheit und Geschichte. Studien zur Struktur der Philoso-phiegeschichte unter paradigmatischer Analyse der Entwicklung von Parmenides bis Platon. Stuttgart-Bad Canstatt, 1984. Begrьndungsfragen des objektiven Idealismus, in: Philosophie und Begrьndung, hg. vom Forum fьr Philosophie, Bad Homburg. Fr./M., 1987, S. 212—267.

3. См.: А. В. Акуотик.-Понятие природы в античности и в новое время. М., 1988.

4. J. Ortega у Gasset. Betrachtungen ьber die Technik, in: Gesammelte Werke, Bd. 4, Stuttgart, 1956, S. 32—95, 76 ff.

5. См. поразительные тексты индейцев, способность которых к провидению должна служить упреком совести белой цивилизации:

H. Gruhl (Hg.) Glьcklich werden die sein... Zeugnisse цkologischer Weltsicht aus vier Jahrtausenden. Fr./M.-B., 1989, S. 85—89, 175—179. Сиэттлю, впрочем, были приписаны такие вещи, которых он никогда не говорил.

6. О китайской науке см. по.праву знаменитую книгу J. Needham. Wissenschaftlicher Universalismus. Ьber Bedeutung und Besonderheit der chinesischen Wissenschaft. Fr./M., 1979. Что китайская культура не захотела (а не то чтобы не смогла) развивать техническую цивилизацию, подобную

184

нашей,—это доказывает предпосланный этой книге как девиз замечательный текст о фонтане из “Подлинной книги о южной стране цветения” Чжуан Цзы.

7. См.: /. Schneider. Archimedes. Ingenieur, Naturwissenschaftler und Mathematiker. Dannstadt, 1979.

8. Вопреки R. Mondolfo. L'inRnito nel pensiero degli greci. Firenze, 1939, следует настоять на том, что бесконечное было для греков всегда чем-то негативным.

9. Основополагающая книга об этом—К. Gaiser. Platons ungeschriebene Lehre. Stuttgart, 1963.

10. О различиях между античной и новой науках см. впечатляющие книги Я. П. Гайденко: Эволюция понятия науки. М., 1980; Эволюция понятия науки (XVII—XVIII вв.). М., 1988, а также диссертацию Д. В. Никулина: Проблема времени и пространства в науке и метафизике XVII столетия. М., 1990.

11. См.: A. Maier. Studien zur Naturphilosophie der Spдtscholastik. 5 Bd., Roma, 1949—1958.

12. См.: V. Hцsle. Platonism and Anti-Platonism in Nicholas of Cusa's Philosophy pf Mathematics, in: Graduate Faculty Philosophy Journal, 13.2 (1990), p. l—34. О “креационизме” в истории математики см. принципиальный труд: D. R. Lachterman. The ethics of geometry. London— N.Y.,1989.

13. См.: В. Н. Катасонов. Аналитическая геометрия Декарта и проблемы философии техники//Вопросы философии, 1989, № 12, с. 27—40.

14. См.: М. Schramm. Natur ohne Sinn? Das Ende des teleologischen Weltbides. Graz—Wien—Kцln, 1985.

15. См.: P. D. Tichenko. La sante: Rapport des approches des sciences de la nature et des sciences humaines, in: Sciences Sociales et Sante, VI 2(1988), p. 61—74.

16. Поражают воображение страшные видения Леонардо да Винчи, связанные с перспективой современной техники. См.: Profezie, in: Scritti letterari, a сига diA. Marinoni. Milano, 1974, p. 115—138.

17. См.: Я. Schmidt. Die Entwicklung der Technik als Phase der Wandlung des Menschen, in: VDI—Zeitschrift, 96,1954, S. 119.

18. См.: A. Gehlen. Moral und Hypermoral. Fr./M., Bonn, 1963.

19. См.: J. E. Lovelock. Gaia: A new look at life on earth. Oxford, 1979. TheagesofGaia: abiographyofourlivingearth. Oxford, 1988. Сходные идеи встречаются уже у русских космистов; о них см.: Ф. К. Гиренок. Русские космисты. М., 1990.

20. См.: О. Anders. Die Antiquiertheit des Menschen. Ьber die Seele im Zeitalter der Zweiten industriellen Revolution. Mьnchen, 1956, Bd. H: Ьber die Zerstцrung des Lebens im Zeitalter der dritten industriellen Revolution. Mьnchen,1980.

21. См.: Политика, 1256b27 и ел., 1257b41 и ел.

185

22. Это следует подчеркнуть вопреки всем желающим “сойти с поезда”. Я имею в виду, скажем, С. Amery. Natur als Politik. Die цkologische Chance des Menschen. Reinbek, 1976.

23. Das Prinzip Verantwotrtung, op. cit., S. 225 ff.

24. Das Zeitalter etc., op. cit., S. 80 ff.

25. См.: A. Smith. Theorie der ethischen Gefьhle, hg. v. W. Eckstein. Hamburg, 1985.

26. См.: Я. G. Cadamer. Wahrheit und Methode. Tьbingen, 1960.

Лекция III Этические последствия экологического кризиса

1. См.: V. Hцsle. The greatness and limits of Kant's practical philosophy, in: Graduate Faculty Philosolphy Jomal, 13/2 (1990).

2. Das Prinzip Verantwortung, op. cit., S. 96 ff.

3. Основополагающая работа об этом—M. Scheler. Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik. 6. Aufl. Bern—Mьnchen, 1980.

4. См. об этом, например: U. Steger(Hg.), Die Herstellung der Natur. Chancen und Risiken der Gentechnologie. Bonn, 1985.

5. Grundlage des Naturrechts, in: Fichtes Werke, II Bd., hg. v. I. H. Fichte. B. 1834—1846. Nachdruck B., 1971, Bd. Ш, S. 361 ff.

6. Работа Ницше “Об истине и лжи во внеморальном смысле” в плане теоретико-обосновательном, есть один из самых непоследовательных текстов во всей истории философии; и тезис его о кратком сроке жизни, данном человеку в космосе,—не более чем заверение. Верно, впрочем, что разумные существа, ложно понимающие самих себя как суверенные субъективности, необходимо должны разрушить самих себя.

7. См.: Th. Veblen. Theorie derfeinen Leute (engl. 1899). Mьnchen, 1981.

8. Об отношениях капитализма и протестантизма см. классическое исследование M. Weber. Die protestantische Ethik. Mьnchen—Hamburg, 1965.

9. /. V. Uexkull l G. Kriszat. Streifzьge durch die Umwelten von Tieren und Menschen / Bedeutungslehre. Fr./M., 1970.

10. Основополагающая работа об этом D. Wandschneider. Das Gutachtendilemma—Ьber das Unethische partikularer Wahrheit, in: Verantwortung in Wissenschaft und Technik, hg. v. M. Gatzemeier. Mannheim—Wien-Zьrich, 1989, A. 114—129.

11. См.: К. М. Meyer-Abich. Wissenschaft fьr die Zukunft. Holistisches Denken in цkologischer und gesellschaftlicher Verantwortung. Mьnchen, 1988.

12. Die Antiquiertheit des Menschen, op. cit.

13. Hamburg—Zьrich, 1985.

186

14. ...adverlereproximi, deinde plures: hinc per omnem aciem miraculum et questus et saevissimi belli execratio. nee eo segnius propinquos adfinis fratres trucidant spoliant: factum esse scelus loquuntur faciuntque.

15. /. M. Exas de Quieiroz. Obras. V. 3. Porto,1946, p. 285—384.

16. См.: St. Milgram. Das Milgram-Experimenl. Reinbek, 1982.

Лекция IV Экономика и экология

1. Основополагающая работа об этом M. Weber. Wirtschaft und Gesellschaft. Grundriss der verstehenden Soziologie. 5. Aufl. Tьbingen, 1980.

2. См.: В. И. Ленин. Империализм, как высшая стадия капитализма. М„ 1917.

3. См.: А. О. Hirschman. The passions and the interests. Political arguments for capilalism before its triumph. Prinseton, 1977.

4. См.: темпераментную книгу Я. Laistner. Die Geduld der Erde geht zu Ende. Fr./M., 1989.

5. Wege ins Paradies. B., 1985.

6. См.: CA. Leiperf. Die heimlichen Kosten des Fortschritts. Wie Umweltzerstцrung das Wirtschaftswachstum fцrdert. Fr./M., 1989.

7. См. уже: A. Marshall. Principles ofeconomics. London, 1891. A. Pigou. The economics of weifare. London, 1920.

8. См.: Я. Bonus. Marktwirtschaftliche Konzepte im Umweltschutz. Stuttgart, 1984; K. W. Kapp. Fьr eine цkosoziale konomie. Fr./M., 1987;

Я. С. Binswanger u. a. Arbeit ohne Weltzerstцrung. Fr./M., 1988; E.-U. von Weizsacker. Erdpolitik, op. cit. Все же представления о некоем третьем пути между капитализмом и социализмом остаются, напротив, неясными (например, у О. К. Flechtheim. Ist die Zukunft noch zu retten? Hamburg, 1987).

9. J. Ellington, T. Burke. The green capilalists. How to make'money—and protect the environment. London, 1989.

10. См.: G. Winter. Das umweltbewusste Unternehmen. Mьnchen, 1989.

Лекция V Политические последствия экологического кризиса

1. См.: W. Harich. Kommunismus ohne Wachstum? Babeuf und der “Club of Rome”. Reinbek, 1975.

187

2. Grundlage des Naturrechts, op. dt., Bd. 3, S. 217 (Bd. 10, S. 546 ff.).

3. Я имею в виду удивительные по конкретности предложения в книге Der Umbau der Industriegesellschaft. F./M., 1989.

4. ZEIT, 29.12.1989, Sonderbeilage zum Symposim “Enge des Kommunismus—was nun?”.

5. О роскоши как принципе современного общества см.:

J. К. Galbraith. The affinem society. Hannondsworth, 1987.

6. Zum ewigen Frieden. Kцnigsberg, 1795.

7. См.: F. FrSbel,J. Heinrichs, 0. Kreye. Die neue internationale Arbeitsteilung. Reinbek, 1977.

8. См.: L. Wicke. J. Hucke. Der цkologische Marshallplan. B.. 1989.

9. Именно “общество риска”,—а не обязательно алая воля индивидов,—могло бы породить диктатуру. О понятии “общества риска” см. книгу U. Beck. Risikogesellschaft. Fr./M., 1986.

10 Das Prinzip Verantwortung, op. cit., S. 316 ff.

Соседние файлы в предмете Философия