Январь сарин 21 өдр.

Эндр асхн мини хө манх селгән билә. Тегәд асхни хотан эрт бел кехәр, боднцг дурслҗахла, ааҗа орҗ ирв.

— Яһҗ йовнач, юн болҗ одва? — гиһәд, әәхләрн, нам ормасн босув.

— Әәмшгтә юмн уга. Эндр асхн чини ормд мал манхар ирүв,— гиһәд хувцан тәәлв.

— Чамаг эндр мал манхиг кен келвә?

— Кен келх билә, эврән меднәв. Ас нааран, тер утхан, би эврән эн боднцгичинь дурслсв. Харңһу болхас эрт хәр. Хәрәд, дегтрән умш,— гиҗәнә.

Көл-һарнь шарклдг, көгшн эцкәр киитнд мал манулхар, дулан хувц өмсчкәд, эврән мансн деер, тегәд урднь хөрәд бәәһәд бәәләв. Хуучн гемнь көндрәд, киит дааҗ чадхн уга гиһәд, әәдг биләв. Нег дәкҗ дөң болнав гиһәд, гемнәд үкҗ одсар, амр-тавар орн деерән кевтәд, өдр болһн чирәһинь үзхлә, нанд нарн һарснла әдл.

— Ааҗа, чи даархн угайчи? — гиҗ сурҗанав.

— Үзҗәнчи, баальнг авч ирүв, дәкәд девл бәәнә. Хәр, нанас бичә ә,— гиҗ хәрү өгв.

Арһ уга, ааҗа нег келснәсн яһвчн хаҗихмн биш. Терүгинь меддг би, хувцан өмсәд, герән темцәд һарув. Соятин уульнцар орҗ ирлхләм, өмнәсм Босха харһв.

— Чи өцклдүр эс ирлчи? Хөн хурһлҗах цагт өдр болһн яһад чамаг сулдхад бәәнә? — гиҗ үр күүкм сурв.

— Эндр асхн мини хө манх селгән билә. Тегәд ааҗа мини ормд ирв. Намаг хәрәд дегтрән умш гив. Зуг нанд сө мал манснь деер билә. Юңгад гихлә, шидрәһә орнд орад кевтхләм, толһадм кесг кергтә, керг уга тоолвр орад, унтулхш,— гиҗ хәрү өгүв.

— Нег күүнд дурлчксн болхч. Тиим болхла гем уга, күн болһнд нег цагт ирдг йовдл. Терүшәс әәх биш, байрлх кергтә. Медвчи?—гиһәд Босха гиҗгәсм дарад инәв.

Кесг өдрәс нааран, урднь үзгдәд уга, бийдм медгдәд уга хар ухан зүрким чимкәд, чееҗим хавчад бәәнә. Терүг һанцарн хадһлад йовҗ болхий? Кенлә хувалцхв? «Босхад келх кергтә» — гиҗ шиидүв.

— Чи, Босха, негл зун насн ах бийнь адгтан арвн җирһлин цецн тогтсн күүнәһәр келвч. Арһ уга, тиим цецн күүнлә толһадк ухаһан хувалцх кергтә. Манаһур одий,— гиһәд дахулад һарув.

— Босха, тиим цецн күн, нанд цәәлһҗ өгич, буйн болх? Күүнә чееҗд түрүн болҗ юн үүдцм? — гиһәд сурлһнла, хаҗудк хораһас экм һарч ирв. Терүнд медүлшгон кергт, Босха орсар келв:

— Любовь или ревность? Мини седкләр болхла, ревность нанд түрүн болҗ үүдв,— гиҗ келүв.

— О, хәәрхн, дала лам минь! Күүнә чееҗд юн үүддгинь медәд, яһначи, хәәмнь? Ичкевт, күүкн күн тиим үг келдви? Альдас тана чееҗд күүкд үүдх билә! — гиһәд, экм хойр һарарн намчлад, дотран зальврв.

— Ха, ха, ха! — гиһәд Босха бидн хойр инәлдәд, көшәд, элкн өвдәд ирв.

мини экин тоолврар болхла, күүнә чееҗд бичкн күүкд үүдх зөвтә.

— Яһсн генн күүкдвт. Тиим төр болсн болхла, инәх биш уульх кергтә. Тохм-үндснд соңсгдад уга, му нерн,— гиһәд эк чирәнь хүврәд, зөвәр зовҗана.

— Ха, ха, аак, бичә зовлң эдл! Бичкн күүкдин тус­кар келҗәхшвдн. Күүнә чееҗд, зүркнд ямаран ухан учрдв гиҗ келҗәнәвдн,—гиһәд инән бәәҗ цәәлһҗ өгүв.

Худл келҗәх, үн келҗәхинь медхәр, экм мини нүдиг зөрәд хәләв.

— Тиим болхла сән. Зуг лупов эрвң гидг хойр үгтн нанд медгдхш,— гиһәд, аак эс итксн бәәдлтәһәр һарч одв.

Арднь хоюрн инәлдәд үлдвдн.

Сергейиг Ладовкур авч одхд, эмч келлә: «Икәрн тәвҗ, арв хонад эдгәд һарх. Чирә һар хойрнь невчк шатхас биш, наадк махмудтнь гем уга». Болв «эмч келсн негн, эврән үзхләрн оңдан» гиҗ санад хойр хончкад Ладовк орх дурм күрв. Бор Цәвдирович намаг кергтә цагтан альдаран болвчн йовхар сурхла, буру гихш. Тегәд Ладовкд ирчкәд, невчкн кампадь, балта, колбаса лавкас хулдҗ авад, больницур ирүв. «Мутулов тал күн орҗ одв»,— гиһәд, намаг тәвҗәхш. Бүкл часдан суухнь, күн һархш. Тегәд арһул одад үүдинь секхлә, Сергей цааран хәләһәд, дер деерән тохалдад кевтнә. Кермн үүдн тал хәләһәд хаҗудк күүнәннь орн деер сууна. Намаг үүд секәд, толһаһан шаһалһнла, Кермн деегшән хәләхләрн, намаг үзчкв. Тер кевтән үүдән хәрү хаачкад, һарч ирүв.

Хаалһ деер одад, йовдсн машиһәр тер өдртән хәрҗ ирләв.

Медвчи, ямаран ичрән геесн йовдл һарһсинь? Ю һарһсм терв! Тер күүндән сән дурлад уга бәәҗ, хорт бәрҗәнәв! Хорт бәрнә, хочна гисн — бийәрн бий кесн баһ культурта, му ухата, харңһу седклтә күүнә һарһдг йовдл. Хочлһн гисн — кезә болвчн, кенд болвчн сән йовдл үзүлдмн биш,— гиҗ әмтн келнә. дәкәд Сергейиг күүнлә хочх зөв нанд кен өглә? Адгтан тер нанд нег үг келлү? Уга. Тиим болхла, ю хәәҗ хамран күүнә үүднд шурһулад йовнач! — гиһәд бийән эн нег цөөкн хонгт гемшәхәр кевтнәв. Дегтр авад умшв чигн, саак ухан толһад орҗ ирнә. «Хочлһн — хуучн авъясин үлдл, хар ухан. Өдгә цагин культурн, интеллектуальн күүнд ирлцән уга йовдл»,— гиҗ Коллонтай Александра, революционерк, тер цагтан хамгин культурн, түрүн советск дипломат тиигҗ келсмн,— гиһәд үр күүкндән зовлңган цәәлһүв.

— Делә, чамд ю келхв? Зуг Сергейд чамаг дурлсиг би кезәнә медләв. Болв цагнь ирхлә, эврән келх, ода бийнь темсн болад уга, цагнь ирхлә, эврән унҗ ирх гиҗ санҗалав. Миниһәр болхла, хочлһн гисиг дурнас салһҗ болшго. Кемрҗән улаҗах һаласчн әәдго, урсҗах уснасчн әәдго йосн ик дурн үүдхлә, терүг дахад, өндгнә хальсн кевтә, хочлһн учрх зөвтә. Хочлһн гисн ик дурна маначнь, хальснь, көрснь,— гиҗ Босха келҗәнә.

— Арһулдҗа, арһулдҗа, Босха! Тиим гүн ухана көрнд орад керг уга, бидн көтлврч угаһар геедрәд хуурхвдн. Өңгәр деегүр халяд яахув? Невчкн зуур Соят деерән бууҗ ирий. Чиниһәр болхла, Нүүдлә тиим ик дурта болад, Арлтана тәкмднь орчкад, тәвлго бәәдг болхий? Үгин хоорнд, одахн Нүүдлә бидн хойр зөвәр удан күүндләвдн. Миниһәр болхла, терүнд тиим ик өөдән седкл уга. Нүүдлән хочлһн оңдан халх. Нүүдлән тоолврар болхла, Арлтан төмр хаалһ дахулҗ, цас бәрх гер дерслҗ тәвсн модн. Шуурһн шуурхла, тер модн цас бәрәд, хаалһ дарулшго. Нүүдлән бичкн поезд зогслго, тер хаалһар йовх. Зогсхар седвчн, зогсадг арһ уга — тормоз уга. Нүүдлә эврән бийнь дурлхар седвчн, арһ уга. Тер бийнь, терүнд хаҗуднь хаац болх күн кергтә. Тер күүг эврәннь медсәр бәрхәр седҗәнә. Зуг Нүүдлә эврәннь һол зүркнд бүрдсн дуран харсҗахмн уга. Эврәннь амр-тавр бәәлһән харсҗана. Терүг дүңцүлҗ болшго. Йосн күүнә зүркнд бүрдсн дурнд, хочлһн харшлт болшго — гивв. Йирдәнчн Босха шидрә Арлтана тускар үг келчкхлә, үлү хов тархашгон кергт гихв, аль оңдан ухаһар болхв, тагчг болҗ оддмн. Тегәд би ю келдиҗ гиһәд иигҗ келҗәнәв:

— «Кометин өдр» гидг Герберт Уэллсин роман умшлав. Тер комет мана планетин өөгүр нисәд һархла, эн һазр деерк юмн хольврад, оңдарҗ одхмн гиҗәнә. Терүнә нег бөлгнь: (терүнә хөөн дурн яахмби?) гиҗ сурхла, бичәч хәрү өгчәнә: хочлһн гидг юм негчн күн медхш. Әмнч улс бас уга. Залу улснь кесг күүкд улст дурлх, күүкд улснь бас тиим. Тер улс хоорндан әвртә гидг иньгүд, нөкднр болн чини, мини уга бәәцхәх! Терүг юн гиҗ санҗанач? — гивв.

— Негдвәр болхла, терчнь фантастическ дегтр, буржуазн обществд бәәһәд, теднә хәләцинь бәрцинь авсн бичәчд тиим чигн болх. Болв, мини санаһар болхла, йосн дурн гисн хувагдшчн уга, хасгдшчн уга — ор һанцхн болх зөвтә! Тиим дурн чини зүрк чигн авлсн болх. Тииклә йир сән! — гиҗ үр күүкм келҗәнә.

— Босха, хәәмнь, мини толһад ода деерән будн. Юн болҗахнь медгдҗәхш,— гиҗ би келҗәнәв.

— «Күүһәр наад бәрхлә, хәрү бийиннь һарт бәргднә»,— гиҗ келсн мел чик. Чи нанар наад эс бәрҗәлчи? Хәрү эврән бәргдвч. Сергей чамд бас дурта. Хәрнь намаг итк!

— Уга, би иткҗәхшв. Чамд үнән келхлә, Сергей йир сән көвүн, нанд таасгдна. Болв күүнд дурлх зөв нанд уга. Юңгад гихлә, цааранднь сурһулян сурх, көгшн эк-эцкән асрх. Сергейин тускар юуһинь келхв. Кермндчн дурта болх. Эс гиҗ ю хәәх билә тер? Кезәнә күүндчкснчн биз!

— Әрлһ цааран! Кермн больницд одсар төр кеһәд керг уга. Ода Нүүдлән тускар чи келвч. Терчнь чик. Күн болһн дурлҗ чадш уга. Күн болһн, дурна гегән-герлтә ора деернь һарч чадшго. Зуг та хойрин зүркнд йоста сәәхн, чидлтә, герлтә, мөңкин герл мет, дурн бүрдх зөвтә. Юңгад гихлә, Сергей та хоюрн әдл, цаһан седклтә, өр-өвч улст. Тиим улс кишгән эдлх зөвтә,— гиһәд Босха намаг теврәд үмсв.

Тер үмссн ормнь ода бийнь барун халхим бүләләд бәәсн болҗ медгднә. Акад юмн, күүнә седкл гиһәд, дегәд җаңһрта! Әрвҗго юмнд күн үрүдәд, саначрхад, чееҗләрн гүвдлднә. Зәрмдән нег цөөкн үг, үүрин хувацсн седкл дотр бийдкиг төвкнүләд, байрар чееҗ талвалһад, байҗулад оркна.