81

что также чревато внутриполитическими конфликтами и проявлениями различного рода экстремизма и терроризма.

В-третьих, осложняетсяситуациявсфереядерныхотношений, врамкахкоторыхгенерируетсядискурс государственного терроризма. Кроме того, не прекращаются попытки овладения ядерными материалами различнымитеррористически миорганизациями.

В-четвертых, большое влияние на международные отношения и общественные процессы оказывает миграция, котораяприопределенныхусловияхспособнавызватьволныксенофобииикультурологические противоречия, которыеопосредованнодетерминируютразвитиеэкстремизмаитерроризма.

В-пятых, сетевизация общества создала практически неограниченные возможности для создания новых идентичностей, которые имеют потенциальные возможности стать цельными факторами системы международныхотношений. Очевидно, чточембольшеигроков, тембольшеконфликтныйпотенциал. Чем ярче выражена силовая асимметрия игроков, тем больше вероятность применения террористических действий. Чем больше общество демократизируется и гуманизируется, тем выгоднее применение терроризмакакметода.

Еще одной важной характеристикой современного мира является значительное понижение роли идеологиииувеличениеролирелигии.

Однимиз актуальныхвопросов современностиявляется обеспечение информационнойбезопасности. Однако именно по этим вопросам государства-участники не могут в течение последних 12 лет прийти к консенсусу. Камнем преткновения является определение сути информационных угроз и, соответственно, само определение информационной безопасности. Ряд государств, в частности США, Австралия, члены ЕС, согласныобсуждатьвопросисключительновконтекстеинформационно-техническогоаспекта. Другие государства, в частности РФ и Куба, призывают включить в понятие информационной безопасности информационно-психологический аспект. Кроме того, несмотря на важность вопроса не все государства признают необходимость его обсуждения. Среди же тех, кто откликнулся, нет единого мнения относительно того, следуетлирассматриватьэтотвопросвконтекстетематикиПервогокомитета.

В деятельности Организации наблюдается ряд проблем внутреннего характера, главными среди которых являются отсутствие общих утроз для государств-членов и отсутствие единства взглядов среди государств-участников на цели и задачи, а также полномочия организации . Имеются также проблемы внешнего характера. Так можно отметить, что, несмотря на имеющуюся солидную нормативно-правовую

идоговорнуюбазу, досихпорвозникаютвопросыовозможностипримененияресурсовОДКБ. Крометого, недостаточное внимание уделяется имиджевой составляющей. В процессе позиционирования ОДКБ как эффективного механизма противодействия возникающим в зоне ответственности угрозам традиционного

инетрадиционногохарактеравозникаетрядпроблемныхвопросов.

Во-первых, относительно Организации сформировался ряд стереотипов. Среди этих стереотипов и неверное представление об ОДКБ как наследнице Варшавского договора, инструменте военнополитического противостояния Западу, и неадекватное мнетгие о том, что создание ОДКБ ‒ реакция России на расширение НАТО на восток и рост влияния США и НАТО в СНГ после начала операции в Афганистане. Разумеется, реальностьнамного сложнеепоспешно созданныхстереотипов.

Во-вторых, сложно складываются отношения между ОДКБ И НАТО. В начале июня 2004 года перед саммитом НАТО в Стамбуле генеральный секретарь ОДКБ Н.Н. Бордюжа, опираясь на решение саммита ОДКБ, направил генеральному секретарю НАТО официальное письмо с предложением сотрудничества межлу организациями. Несмотря на установившиеся неофициальные контакты между ОДКБ и руководством НАТО, ответ. от Альянса по поводу взаимодействия на уровне организаций до сих нор не получен. НАТО по-прежнему предпочитает сотрудничество на двустороннем уровне со странамиучастнипами ОДКБ в рамках программы « Партнерство ради мира». Единственным механизмом сотрудничестваявляетсярегулярнопроводимыеОДКБоперации«Канал».

Наиболее тесные партнерские связи Организация имеет с ООН, ЕврАзЭС, ШОС и ОБСЕ. Отношения сАТЦСНГвцеломположительные, нонеявляютсяактивнымивсилу того, чтоАТЦСНГ, посутисвоей, неявляетсяполитическойорганизацией.

ПотенциальныевозможностиШОСвсферепротиводействияэкстремизму, терроризмуисепаратизму напрямую зависят от адекватной реакции на ряд имеющихся вызовов. В число таких вызовов входят присутствие в центрально-азиатском регионе США, неравновесность участников, проблемы отношений между странами-участниками ШОС, вопрос о расширении Организации, а также вопрос об определении географическойзоныответственностиШОС.

Во-первых, практически для всех центрально-азиатских государств, в той или иной степени, характеренидеологическийвакуум. Вбольшейстепениданныйфакторпроявилсявпервыегодыобретения независимости, тогда же идеология ислама стала быстро заполнять освободившуюся нишу, основываясь на традиционной самоидентификации населения среднеазиатских стран с исламом. Постепенно недовольство позицией официальных властей в отношении роли религии в политическом управлении

11

государством, а также деятельностью официальных представителей уммы формируется организационное расслоениеисламскихобщинисозданиеразличныхрадикальнонастроенныхорганизаций, объединенийи движений.

Во-вторых, снижение эффективности существующих политических систем. Как результат активно артикулируется идея альтернативного политического устройства государств ‒ исламского Халифата. Учитывая проблемы, которые испытывает население Ферганской долины и отсутствие перспектив их решения на государственном уровне, можно констатировать, что идея Халифата постепенно расширяет своюсоциальнуюбазу.

В-третьих, осложнения социально-экономической ситуации вызывают к жизни рост протестных настроенийидвижений, использующих лозунги «исламского социализма». Часть населения, несумевшая адаптироваться к новым условиям, причины своих бед видит в «неправильности» социальноэкономическогоустройства, генерируядискурссоциальнойнесправедливости.

В-четвертых, демонстрациямолодыминезависимымигосударствамиСреднейАзиисвоейоткрытости миру привела к наплыву на их территорию огромного количества иностранных миссионеров. Коммерциализация и значительное удорожание образования привели к снижению интеллектуальнообразовательного потенциала части населения, понизив сопротивляемость воздействию деструктивных идеологий.

В рамках аналитического дискурса выделяются три, реализованных в Центральной Азии, сценария укоренения религиозного экстремизма и терроризма исламистского толка: «кланово-региональный», «властно-оппозиционный», «экспортированный».

Кланово-региональный сценарий был реализован в Таджикистане, где политические элиты организационно выстраивались вокруг региональных центров. Поддержка мусульманского духовенства являлась тем ресурсом, который политические элиты, не вошедшие но власть, пытались активно использовать в своей борьбе. В ходе развернувшейся борьбы ислам стал самостоятельной политической силойиполитическициститу циализировался.

Недовольство проводимой в стране политикой в совокупности с невозможностью выразить протест в свободной демократически институциализированной форме и притоком боевиков и религиозных эмиссаров извне детерминировали властно-оппозиционный формат развития исламистского экстремизма и терроризма в Узбекистане. Сценарий экспорта терроризма был реализован в Кыргызстане. Как и любое государство Центральной Азии, Кыргызстан испытывает ряд трудностей политического и социальноэкономического, характера, однако причин для формирования собственных террористических сил в КР недостаточно, что является следствием проявления следующих факторов как активно культивируемый дискурс демократии с поддержанием ряда демократических недискурсивных пэактик. а также выбор населениемреволюционнойтактикирешенияимеющихсясоциально-экономических противоречий.

Несмотря на то, что в Казахстане до сих пор, в отличие от всех соседствующих государств, не произошло террористических актов, страна также испытывает влияние негативных последствий международноготерроризма. УхудшениеситуациивФерганскойдолинеспособновызватьгуманитарную катастрофу и приток беженцев на территорию Казахстана. В связи с четко обозначившейся взаимосвязью центрально-азиатского терроризма с религиозным, экстремизмом, возникает угроза радикализации части религиозно-настроенного населения страны. В качестве негативных следствий также можно отметить формирование практики рекрутирования казахстанских граждан в ряды террористических организаций, а также нахождения террористами укрытия на территории Казахстана. В связи с тем, что информационное пространство постепенно глобализируется, массовое сознание казахстанских граждан так же, как и в других странах, подвергается негативному психологическому воздействию. Информационные потоки деструктивного характера можно разделить на две части. Во-первых, бесконтрольно распространяемая через СМИ и устные коммуникативные канаты информация о совершенных где-то терактах и угрозе терроризма. Во-вторых, распространение среди населения Казахстана идеологии терроризма и религиозногоэкстремизма.

Для Казахстана, также как и для других государств Центральной Азии, характерно отождествление религиознойпринадлежностисэтнической, чтоимеетрядследствий. Во-первых, дестабилизацияситуации влюбойиздвухсфер, автоматическиповлечетзасобойдестабилизациювдругойсфере. Во-вторых, низкий уровень теологической эрудиции у населения, а зачастую и вообще низкий уровень образованности, в совокупности с вышеуказанными тенденциями отождествления религиозной и этнической принадлежностиоблегчаютгруппировкамрелигиозно-экстремистскоготолкапроцессконвертациивсвою идеологию социально фрустрирующих слоев населения. Происходит это за счет снижения порога сопротивляемости деструктивному влиянию и расширения фокусной аудитории до размеров этнической идентичности.

Противодействие терроризму в Казахстане имеетпревентивнуюнаправленностьиосуществляется но только в сфере оперативно-тактической деятельности, иной в сфере социальной. Во-первых, государство

12

прилагает все возможные усилия для сохранения позитивной динамики значений Индекса человеческого развития. Во-вторых, поддерживаемый государством дискурс равенства представленных в Казахстане религий и межконфессиональной толерантности, также дает свои позитивные результаты. В-третьих, существенным фактором обеспечения безопасности с точки зрения противодействия террористической активности является высокая эффективность спецслужб. При этом немаловажно отметить, что в целом правоохранительные органы в республике, и КПБ вособенности, пользуютсявысокимуровнем доверияу населениястраны.

Вто же время имеются и определенные проблемы противодействия терроризму. Так оценка качества борьбы с терроризмом и религиозным экстремизмом производится исходя из логики реального пространства. Информационно-пропагандистская деятельность осуществляется путем посредством методов, в которых за последние сто лег ничего не изменилось, и которые предполагают «разговоры с массами». В то же время активисты Х-Т прекрасно подготовлены в методическом, плане, обладают знаниями в области психологии, работая на индивидуальном уровне, с успехом используют «уязвимые точки» нашейобщественнойсистемы.

Тем не менее, на текущиймомент социально-экономическая и общественно-политическая ситуация в стране, аглавное, восприятиеэтойситуацииказахстанцамисвидетельствуютокрайненизкойвероятности создания на территории Казахстана собственных доморощенных террористических организаций и ухудшениясостояниябезопасностиподанному направлению.

Вработе представлено комплексное видение проблем, с которыми сталкивается мировое сообщество

истраны Центральной Азии, в частности, в процессе противодействия терроризму и его угрозам. Оценка эффективности существующей системы противодействия терроризму производится относительно результатов анализа характерных особенностей современного терроризма. Автор выделяет недостатки системы противодействия терроризму, как на глобальном, так и на региональном уровне. Принятая авторомметодологияисследованияпозволилавполноймереучестьвесьспектрвозникающих, впроцессе оформленияконтртерроризма, проблем. Применяемыеавторомметодыобработкиисточников, вчастности метод декомпозиции, позволили решить не только задачи выявления условий становления и развития системы противодействия терроризму, но и задачи предполагающие выявление" специфических черт построенной системы противодействия терроризму, в зону которой входит Центральная Азия, структурныесвязиэтойсистемыипроблемыихразвития.

Кследующимвыводам.

1. За период своего существования терроризм претерпел значительные изменения как мотивационно, такивотношенииприменяемых, методов. Еслиранеетерроризмсуществовалисключительнокакдействия вреальном пространстве, но внастоящийпериодмыможем констатироватьвиртуализациютерроризма.

2. Создание единого, общепринятого всеобъемлющего определения терроризма невозможно и нецелесообразно. Во-первых, принятию единого общепринятого определения препятствует ряд факторов, таких как разница этических парадигм, характерных для различных факторов системы международных отношений и присутствие в процессе выработки определений терроризма политико-прагматических подходов национально-государственного, или ведомственного уровней. Принятию всеобъемлющего определения препятствуют и причины опосредованные логикой исторического развития терроризма. Ни по одному, выделяемому в рамках существующих определений терроризма критерию не наблюдается полного и всеобъемлющего совпадения проявлений терроризма. Кроме того терроризм является предметом различных научных отраслей и каждая из наук анализирует терроризм сквозь призму своих задачиотмечаетразличныеегокачестваиособенности.

3.Научно-технический прогресс, развитие информационно-коммуникативных технологий детерминировали процессы реструктуризации системы общественно-политических отношений и сформировалифеноменсетевогообщества. Информатизацияобщественныхпроцессов, вызвавшаявторую волну асимметричности угроз и вызовов, перевела терроризм в новое качество. Субъекты террористической активности получили новые возможности для действий и практически неограниченное пространство для деятельности. В то же время действующая архитектура безопасности не соответствует требованиямсовременности. Информационнаясоставляющаябезопасностидосихпорнеполучиласвоего практическогоразвития.

4.В методологическом плане назрела необходимость таксоном из ади и подходов противодействия терроризму и разведения таких подходов как антитеррористический и контртеррористический. Целесообразность такого подхода детерминируется назревшей необходимостью признания факта бессмысленности противодействия терроризму только лишь в реальном пространстве, без учета информационной составляющей. При этом важно расширить существующее понимание противодействия терроризму только лишь как действий антитеррористического характера, до действий в рамках системы, элементами которой являются как структуры антитеррористического характера, так и традиционные и нетрадиционныеидентичности.

13

5.Стремительное изменение роли энергоресурсов, которые а последние полстолетия превратились в инструментстратегическогохарактера, кореннымобразомизменилигеоэкономическуюситуацию. Всвою очередь геоэкономика оказывает существенное влияние на геополитику. Основные тренды террористическойактивностибазируютсяпатакихосяхкакСевер-ЮгиЗапад-Востоки, соднойстороны, связаны с процессами исламского ренессанса, а с другой стороны, являются следствием крушения нормативно-правовыхосновмировойполитики.

6.В самых общих чертах можно выделить такие элементы глобальной системы противодействия терроризмукакнациональныегосударства, межправительственныеинеправительственныеорганизации, а также структурные подразделения. При этом системообразующим элементом глобальной системы противодействия терроризму является ООН, которая является единственной структурой способной, при необходимости, координировать антитеррористические действия международных организаций, не имеющихпрямыхпартнерских связейдругсдругом.

Глобальностьуровняопределяется нетолько географически, но икругомвопросов, компетенциями и механизмами противодействия терроризму. Несмотря на то, что контртерроризм, в предлагаемом диссертантом понимании, не сложился к настоящему моменту, именно в рамках ООН ведется целенаправленнаяработапо егооформлению.

7.В истории становления системы противодействия терроризму, в зону ответственности которой входитЦентральнаяАзия, можновыделитьдвапериода: первый(1999 ‒2001 годы) ‒периодрегиональной локализации; и второй период (2001 ‒ по настоящее время) ‒ характеризуется включением региональной системы в глобальную. В рамках второго периода, на основе такого критерия как пространственное месторасположениеантитеррористическойдеятельности, возможно выделениедвухэтапов.

8.Характерной чертой центрально-азиатского терроризма является неравнозначность его угроз для различных стран. Второй, и главной специфической чертой террористических угроз в Центральной Азии являетсяихчетковыраженнаяаффилиациясрелигиознымэкстремизмомисламистскоготолка.

Крометого, всреднесрочнойперспективеследуетожидатьразвитияновогодляцентрально-азиатских государстввидатерроризма‒виртуального.

9.ДетальныйанализпроцессастановлениясистемыпротиводействиятерроризмувЦентральнойАзии показал, что центрально-азиатские государства своей собственной системы противодействия терроризму несоздали. ГенераторомпроцессовразвитияэтойсистемыявляетсяРоссийскаяФедерация, определенную специфику системепридаетучастиевнейКНР.

Проблемной точкой системы является расхождение интересов государств-участников, формируемых на субрегиональном уровне. Среди других проблемы выделяются отсутствие общепринятого списка террористов, дублирование международными организациями ряда функций, отсутствие прецедентов примененияколлективных силвусловияхреального противодействиятеррористам.

Списокиспользованнойлитературы

1.Annex of Statistical Information / Country Reports On Terrorism 2008. /United States Department of State Publication Office of the Coordinator for Counter-terrorism Released April 2009 ‒ 351 p. P.8. ‒ [Электронный ресурс] / Режим доступа: http://tenorisminfo.mtpl.org/pdfCountQ'-Reports-Terrorism-2008.pdf

2.The Terrorism reader: A historical anthology /Eds. by W. Laqueur, Y. Alexander. ‒NY: New American Library, 1987. ‒405 p. ‒P.

183.

3.ВилокB.B ., ЭфировC.A. «Левый» терроризмнаЗападе: историяисовременность. ‒М.: Наука, 1987. ‒С. 222-223.

4.Pillar PR. Terrorism and U.S. Fore in Policy. ‒Washington D.C.: Brookings Institution Press, 2001. ‒P. 14.

5.ЯцькоA. Терроризмкакформаполитическойборьбы//' Политикаивремя. ‒2002. ‒№1. ‒С. 68-77.

6.Соколов К.Н. Терроризм ‒ это способ действия в эпоху глобализации ‒ [Электронный ресурс] / Режим доступа: http://n vo.ng.ru/wars/2004-09-10/l_terrorism .html

7.Fuller G. The Future of Political Islam // Foreign Affairs. Vol.81. No.2. March-April 2002, ‒pp. 48-60.

8.БурковскаяВ. А., МаркинаЕЛ.., МельникB.B. Уголовноепреследованиетерроризма. ‒Москва: Юрайт, 2008. ‒162 с.

9.ГорбуновЮ.С. Терроризмиправовоерегулированиепротиводействияему. ‒Москва: Молодаягвардия, 2008. ‒464 с.

10.СолодовниковС.А. Терроризмиорганизованнаяпреступность. Москва: ЮД-ЗП, 2008. ‒176 с.

12.Horgan J. The psychology of terrorism New York: Cambridge University press. -2005.-199p.

13.Zartman, I. W. Negotiating with Terrorists // International Negotiation. Vol. 8 No. 3. ‒2003. ‒pp. 443-450.

14.Christine Brain Advanced psychology: applications, issues and perspectives Washington, DC: American Psychological Association

‒2002. ‒403 p.

14

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢПРЕЗИДЕНТІН. НАЗАРБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА2018 ЖЫЛҒЫ10 ҚАҢТАРДАҒЫЖОЛДАУЫАУҚЫМЫНДА АДАМИКАПИТАЛДЫДАМЫТУ САЯСАТЫ

Муканова А.Қ.

Жетекшісі: философияғылымдарыныңдокторы, профессорƏбдіғалиеваГ.К. Əл-ФарабиатындағыҚазақҰлттықУниверситеті e-mail: [e-mail]

ҚазақстанРеспубликасыПрезидентініңҚазақстанхалқынажылсайынғыЖолдауыелдегіеңмаңызды саяси оқиғалардың бірі болып табылады. Қазіргі жаһандық экономикалық дағдарыстың кезінде қазіргі жағдайындабұлхабарəсіреседержəнеөзекті болыптабылады.

ЕлБасының өз халқына жасаған əрбір жаңа шақыруы біздің мемлекетіміздің дамуына жəне стратегиялық маңызы бар құжатқа көптен бері орайластырылып келеді. Осы Жолдау төртінші индустриалды революция жағдайында елдің дамуына арналған. Онда Мемлекет басшысы барлығымыз жүзеге асыруымыз керек болатын 10 негізгі міндеттерді анықтады. «Ғаламдық технологиялық ауысулар қиындықтарды да, жаңа өсу мүмкіндіктері де бар. Бұл əлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына ену үшін біздің тарихи мүмкін дігіміз », ‒ деп Президент қазіргі заманғы технологиялар əлемдіөзгертуі туралы атап өтті.

Нақты практикалық істердің бұл бағдарламасы барлық қазақстандықтарға, ең алдымен, біз, жастар үшінсөзсізмаңызды.

Бізүшінүлкенқызығушылықжетіншібасымдығы– адамикапиталдыңжаңасапасынқамтамасызету болды. Мемлекет басшысы білім беру секторын дамыту арқылы елдің адам капиталын ұлғайтуға бағытталған кешенді саясатты қалыптастыруда. Хабарламада білім беру жүйесінің барлық деңгейлері экономиканың қазіргі қажеттіліктерімен қажеттіліктерін қанағаттандыруы жəне мұғалім мамандығының беделінарттыру қажеттілігінеерекшеназар аударуытиісекендігіайтылған.

Мемлекет басшысының Жолдауы біз үшін жəне бүкіл ел үшін жаһандық қауіп-қатерлерді еңсерудің жаңажолдарыменмүмкіндіктеріретіндеанықталады. БіздіңЕлбасымыздыңбасшылығыменелдамуының барлықбасымміндеттеріалдағыжылдар датабыстыіскеасырылатынынакүмəнімжоқ.

Адами капитал – жаңғыртудың негізі. Білім берудің жаңа сапасы, «Барлығына арналған бос кəсіптік білім беру» жобасын жалғастыру, қоғамдық денсаулық сақтауды күшейту, салауатты өмір салтын насихаттау, барлық негізгі мамандықтар бойынша қазіргі заманғы стандарттарды əзірлеу қажеттілігі жəне жаңабілімберу бағдарламаларынжасау қажеттілігікөрсетілген.

Білім беру бағдарламаларының басты басымдығы – адамның өзгеріске үнемі бейімделу жəне жаңа білімді игеру қабілетін дамыту. Мектепке дейінгі жəне орта білім беруде балаларды ерте дамыту бағдарламалары бойынша бірыңғай стандарттарға көшу жəне болашақта білім берудің жаңартылған мазмұнын, біліктілігі жоғары кадрлардың өсуімен біліктілігін арттыруды жалғастыру. Бұл жаңа бағдарламаларды, оқулықтарды, стандарттармен қызметкерлерді қамтиды. Қалалық мектептерде жан басына шаққандағы қаржыландыру енгізіледі, бұл білім беру мекемелері арасындағы бəсекелестікті арттырады, жекекапиталдытартадыжəнемектептердіңөзжауапкершілігінарттырады.

Сонымен қатар, Мемлекет басшысы үш тілде: қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде азаматтардың болашақ ұрпақтарын еркін иеленуге мүмкіндік беретін үштілділіктің енгізілуінің маңыздылығын атап көрсетеді, бұл болашақ мамандардың ұлттық жəне халықаралық деңгейдегі еңбек нарығына еркін қол жетімділігінқамтамасызетеді.

Адами капитал болмаcа, ел дамымайды. Себебі, ғылыми прогреcті, тілді, ғылымды дамытатын– адaм бaлacы. Aдамбаласыныңинтеллекті, ақыл-ойы, біліміболмаса, қалaйдaмиды?

Қазіргі кезде Қазақстанның білім беру жүйесінде адами капиталдың дамуына ықпал ететін елеулi өзгерiстер жүзеге асырылуда. Солардың ішінде «Болашақ» бағдарламасы бойынша оқу, «Назарбаев Зияткерлік мектептері», білім беру құрылымын халықаралық жіктеуге сəйкес келтіру, мамандардың үш деңгейлі даярлауын енгізу, Еуропалық білім беру кеңістігіне кіру, Болон процесіне қосылу, халықаралық академиялық жəне ғылыми ұтқырлық, жоғарғы оқу орындарын аккредиттеу рəсімін жүргізу, 2011-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасын қабылдау жəнет.б.

2017 жылдан бастап жалпыға бірдей тегін кəсіптік білім беру жобaсы жүзеге aсырылуда. Бұл – өте орынды əрі дер кезінде қолғa aлынғaн бaстaмa. Cұранысы жоғaры, aсa қaжет мaмандaрды оқытып, қайтa дaйындау ісіне ерекше бaсымдық берілетін болсa, ел экономикaсының дaмуына оң ықпалын тигізбей қоймaйды. Ел үдесінен шығу жолындa Қазaқстандaғы ең ірі қоғaмдық ұйым ретінде «Қaзақстандaғы сaлaлық білім жəне ғылым қызметкерлері кəсіптік одaғы» Қоғамдық Бірлестігі өзінің əлеуметтік əріптесі

15

болып тaбылaтын ҚР Білім жəне ғылым министрлігімен бірлесе отырып, хaлықтың білім сaпасын көтеру, ұстaздардыңмəртебесінaрттыру сындыкөкейкестімəселелердіңшешімініздестіру жолындa еңбекетуде.

Біздамығанотызелдіңқатарынаенеміздепжүргенде, солөркениеттімемлекеттертоқтап, бізгеқарап тұрмайды, олар даму үстіне дами түседі. Сондықтан, Елбасымыз айтып кеткендей, бізге тез қарқынмен даму қажет, индустриялық–инновациялық дамуды күшейткеніміз абзал. Ол – технология, білім, адамның қабілетін дамыту арқылы жүзеге асады. Демек, адамның қабілетін осы қоғамның деңгейіне қатысты көтеруімізқажет.

Оқыған, ақшаны санай алған – білімді тұлға болып саналмайды. Өз саласына кəсіпкерлік жаңалық енгізе алмаған адамдар, олар тек қана сауааты азаматтар болып қала береді. Қанша бай болайық, дəулетті болайық, əрбір адамның санасын, интеллектуалдық деңгейін жетілдірмей, қоғамға кəсіпкерлік тұлға тəрбиелемей, өркениетті елдердің қатарына қосыла алмаймыз. «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2014-2015жылдарға арналған мемлекеттің бағдарламасының» жобасында «білім беруді түбегейлі жаңартуымыз керек» деп жақсы жазылған. Бірақ қалай? Ол жағы бұл жобада айтылмай қалған. Сондықтан Ел Басымыз биылғы Жолдауында нақты қадамдар мен мақсаттарды айқындады.Нарықтық қоғам болғаннан кейін əрбір адам істеген ісінің нəтижесіне қарай еңбекақы алуы керек. Сонда ғана адам ынталанады. Білімді, қабілетті болсаң жақсы ақша табасын, ал нашар, біліксіз кадр өзі-ақ басқа салаға кетеді. Кадрлардыіріктеудіңбіржолыосы.

Адaмның денсaулығы білім aлу мен оны одан əрі жетілдірудің мaңызды шaрты екендігі белгілі. Оргaнизм үшін қaжет микроэлементтердің aуыз су мен тамaқта болмaуы, стресс, қолaйсыз экологиялық ортa адaм оргaнизміне зиян келтіреді; aштық, шaлa тaмaқтану мен көптеген өзге фaкторлар оқу қaбілетін, зерденіжəнезейіндітөмендетеді.

Сол себепті, Елбасымыз адами капитал сапасын жақсартудың екінші маңызды құраушысы ретінде денсаулықсақтау жүйесінекөңілаудартады.

Тағыбірқарастырылғанмəселе, олхалықтыңəлеуметтікқамтaмасызетусалaсынақaтыстыөзгертулер енгізу.

Əлеуметтік қорғaу ‒ бұл өмірлік қaжетті игіліктердің белгілі бір деңгейін жəне тиісті aқы төленетін еңбекке қaтысу aрқылы өзін қaмтaмасыз ете aлмaйтын азaматтарға белгілі бір жaқсы тұрмыс деңгейін қамтaмасызету шaраларыныңжүйесі.

Тұтастай алғанда, мен біздің халқымыздың жəне Қазақстан Республикасы мүддесіне бағытталған мұндайинновациялар менбастамаларды қолдағымкеледі.

Қазақстандаадам капиталыныңдамуүрдісінеSWOT талдау

Мықтыжақтары	Əлсізжақтары
Адамикапиталсапасынжақсартуғабағытталғанжобалар	Халықтыңсанасынөзгертумəселесішешілмеген
əзірленді
1. «Болашақ» бағдарламасы бойынша оқу; «Назарбаев	1. Жаңа технологияны, жаңа білімнің нəти-
Зияткерлік мектептері»; білім беру құрылымын	желерін практиға енгізетін, жинақтап басқарып
халықаралық жіктеуге сəйкес келтіру; мамандардың үш	отыратын орталық жоқ;білім беру технология-
деңгейлі даярлауын енгізу; Еуропалық білім беру	ларының тиімсіздігі «Ғалымдардың жылыстауы»;
кеңістігіне кіру; Болон процесіне қосылу; халықаралық	қабылданатып жатқан реформалардың нəтижесіз
академиялық жəне ғылыми ұтқырлық, жоғарғы оқу	болуы, іскеаспауы.
орындарын аккредиттеу рəсімін жүргізу; 2011-2020	2. Дəріханалардағы дəрі-дəрмек бағаларының
жылдарға арналған Қазақстан Республикасында білім	реттелмеуі; Дүниежүзілік Денсaулық сақтaу
беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасын қабылдау	ұйымы Қазaқтaнды дəрі-дəрмегі ең қымбaт
жəнет.б.	елдердің қатaрына кіргізді; республикa хaлқының
2. Туу, өлiм-жiтiм, өмiр сүрудің орташa ұзaқтығы	денсaулық жaғдайы өлшемiнiң көптеген бөлігі
тұрaқтандырылды; жұқпaлыаурулaрменaуыру	қанағaтсыз.
төмендедi; Денсaулық сaқтaу салaсындa бiрқaтар	3. зейнетaқының жəне жұмыссыздыққa, мүгедек-
реформaлар жүргiзiлді; қаржылaндыру елеулi ұлғaюды;	тікке жəрдемaқының жылдан жылға атаулы жəне
отбaсылық медицинa моделiне көшу; міндетті	нақты мөлшерінің арасындағы айырмашылықтың
медициналық сақтандыру жүйесі; ескірген спорттық	өсуі, Үкіметпенқадағаланбаумəселесі;
алaңдар, бaссейндержөнделіпжaтыр.
Елімізде жыл сайын 400 мыңға жуық бала туады; жыл
сайын əлеуметтік қорғауды қажет ететін топтарға
қосымшакөмек, қаржы, шараларқолданылуда; зейнетaқы
қызметі нарығындa 14 жинақтaушы зейнетaқы қоры
жұмыс істеуде; ана мен баланы əлеуметтік қолдаудың
жүйесі үш деңгейден құрылу тиімділігі жағымды əсерін
тигізуде.
16

	Мүмкіндіктері				Қауіптері
	Дамыған30 елдіңқатарынакіру			Уақытөтуіменадамикапиталтозады
1. Латын	əліпбиіне көшу; «Жаңа гуманитарлық	білім.	1. Халықтың көп бөлігінің сауатсыз болуы;
Қазақтіліндегі100 жаңаоқулық» жобасы; жалпығабірдей			көптеген мəліметтер, əдебиеттер латын əліпбиіне
тегін кəсіптік білім беру; ауыл мен қаладағы білім			аударылмай қалуы; қазақ тіліне аударылатын 100
деңгейнің	айырмашылығының төмендеуі;	ұстаз	кітаптың дұрыс таңдалмауы, аударылмауы;
мəртебесініңөсуі; «жаңабілімді» өндіру.			реформалардыңіскеаспауы; сананыңөзгермеуі.
2. заңнамалықтұрғыдадəрілергебағаныңреттелуі; қазіргі			2.	Денсаулық сақтау қызметтері үшін жағдайы
замaнғы клиникалaрдың құрылысы, медицинaлық			төмен адамдардың қаржы жетіспеушілігі;қажет
ұйымдaрға күрделi жөндеулер жүргiзу жəне олaрдың			мамандардың жоқтығы; аталған реформалардың
мaтериалдық-техникaлық жарақтaндырылуын жақсaрту;			іскеаспауы;
емдеу-диагностикaлық процесіне жаңa медицинaлық			3.	Мемлекеттік қаржыландырудың тоқтатылуы;
технологиялaр енгiзу; Медицинaлық, молекулярлық			əлеуметтік		бөліністің	өсуі;	берілетін
биологияжəнехимия-фaрмaцевтикaлықсаладaғыəлемдік			жəрдемақыныңресмимəліметтергесайемесболуы
үздік үлгідегі ғылыми-зерттеу ортaлықтарын aшу жəне			жəнежылданжылғаайырмашылығыныңөсуі.
мамандарын дайындау; мекен – жaйы бойыншa қолaйлы
спорттықклубтaрменсекциялaрдыңсaныныңкөбеюі;
Ескерту: авторменқұралған

Қолданылғанəдебиеттертізімі

1.ҚазақстанРеспубликасыныңПрезидентіН. НазарбаевтыңҚазақстанхалқынаЖолдауы. 2018 жылғы10 қаңтар, «Төртінші өнеркəсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері», http://www.akorda.kz/kz/addresses/ addresses_of_president/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-n-nazarbaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-2018-zhylgy-10-kantar

2.ƏбдіғалиеваГ.К.Заманауиқазақстандағыадамкапиталындамытуүрдістеріментеориялықнегіздері. Ұжымдық монография// 2016

3.НестеровЛ., АшироваГ. Ұлттықбайлықжəнеадамкапиталы. – Алматы, 2008. – 278 б.

4.ЕсимжановаС.Р. Факторыобеспечениякачествачеловеческогокапитала‒ЧеловеческийкапиталвКазахстане: состояние

иперспективыроста: сборниктрудовмеждународнойнаучнойконференции. Астана: ЕНУим. Л.Н. Гумилева, 2013. 414 с.

5.Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. 2017 жылғы 31 қаңтар, «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандықбəсекегеқабілеттілік»,

http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy-nnazarbaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-2017- zhylgy-31-kantar

6.НұрсұлтанНазарбаев. Болашаққабағдар: руханижаңғыру// ЕгеменҚазақстан. – 2017

https://egemen.kz/article/nursultan-nazarbaev-bolashaqqa-baghdar-rukhani-zhanhghyru

7.КулсариеваА. Ставканачеловеческийкапитал// Казахстанскаяправда. – 2015. -№7. – С. 5;

8.МухамаджановаА.Г. ЧеловеческийкапиталКазакстана: формирование, состояние, использование. – Алматы: Ғылым,

2001

9.ФукуямаФ. Доверие: социальныедобродетелиипутькпроцветанию. М., 2006

10.ҚұдайқұловМ.Ə, ҚозыбайА.Қ, ОрақоваА.Ш. Білімдікапиталғаайналдырудыңтехнологиясы. – Алматы. 2012.

11.МамыровН.К., АкчурыФ. ЧеловеческоеразвитиевКазахстане. – Алматы: Экономика, 2003

12.ЕсенғалиевС. Адамикапиталөсімі// Мəңгілікел. 2011

РЕСЕЙДІҢОРТАЛЫҚАЗИЯДАҒЫГЕОСТРАТЕГИЯЛЫҚМҮДДЕЛЕРІ

ӨнербайА.Қ.

Ғылымижетекшісі: ОмарғазыЕ.Е. саясиғылымдарыныңкандидаты., доцент. Əл-ФарабиатындағыҚазақҰлттықуниверситеті e-mail: [e-mail]

КеңесОдағыныңыдырауыжаһандықжəнеаймақтыққатынастардыңжүйесінетереңөзгерістерəкелді. Еуразиялық құрлықтың орталығында жаңадан бес тəуелсіз мемлекеттердің-Қазақстан, Қырғызстан, Түрікменстан, Тəжікістан жəне Өзбекстанның пайда болуы жаңа халықаралық-саяси аймақ ‒ Орталық Азияның қалыптасуына бастама болды. Орталық Азия аймағының əрбір егеменді мемлекетінің стратегиялық мақсаттары халықаралық қатынастар жүйесінің субьектілері ретінде əлем мемлекеттерімен, халықаралықжəнеаймақтықұйымдармен тығызбайланысорнату болды.

Орталық Азияда АҚШ, Қытай, ЕО жəне Ресей сияқты халықаралық аренадағы жетекші акторлардың саяси мүдделерінің артуы нəтижесінде пост биполярлы кезеңде бұл аймақ саяси үдерістердің үлкен сахнасына айналды. Бұл негізінен аймақтағы жəне Каспий өңіріндегі мол знергоресурстар қорына байланысты болып отыр. Сонымен қатар,Орталық Азия елдерінің тəуелсіздік алғаннан кейін жаһандық жəнеаймақтықакторладыңназарынаілігуініңнегізімынандайфакторларментүсіндіріледі:

17

Біріншіден, Орталық Азия өңірі Еуразияның кіндігінде орналасуы арқылы алып құрлықтың едəуір бөлігіндетұрақтылықпенқауіпсіздікықпалететінстратегиялықмаңызғаиеболыпотыр.

Екіншіден, ОрталықАзияаймағытүрлітараптарменбайланыстыратынтранзиттікқуатқаие. Үшіншіден, шетелдік тауарлардың өткізудің жаңа нарығы жəне инвестиция құю ортасы болып

табылады.

Төртіншіден, геосаяси маңызға ие болып отыр. Демек əлемдік державалар аймақтағы экономикалық қатысуларының нəтижесінде өз ұстанымдарын бекітуде. Қызығушылық танытып отырған негізгі əлемдік акторлардыңқатарында‒АҚШ, Қытай, ЕОжəнеРесейФедерациясыдаемеурінтанытыпотыр.

ОрталықАзияжағдайынакөзжүгіртіпқарайтынболсақ, бұлжерде"жаңаойыншылар" менбұрыннан бақталасқан мемлекеттердің мүдделерінің түйіскендігін байқауға болады. Орталық Азияның геосаяси жағдайынабелгіліықпалынтигізіпотырғанмемлекеттердіңішіндеРесейФедерациясынбөліпкөрсетеміз.

1991 жылдан бері Ресейдің Орталық Азиядағы мүдделерінің жалпы сипаты анық болғанымен, ұзақ уақытбойыРесейФедерациясыныңОрталық Азияға қатысты көздейтін мақсатыанықталған, мақсатқа жету жолындағы қағидаларыкөрсетілгентолыққандысаясатыболғанжоқ, деп көрсетеді халықаралық қатынастарды зерттеушілер. Егер1991 жылдан бергі Ресейдің Орталық Азиядағы саясатына көз жүгіртетін болсақ, əр уақыттаРесейсаясатынəр түрліфакторлар анықтағанын, бағыттарының даəртүрлі болғандығын, жүйелілікболмағандығынбайқауғаболады.

Жалпы, Ресейдің Орталық Азияға қатысты саясаты бірнеше сатыны басына өткерді. Бірінші саты (1992-1995 жж) ‒ОрталықАзиядағыорнышектеуліболды, бұлаймаққаРесейдіңқызығушылығыазболды десе болады. Бұл сол кезеңнің ерекшелігімен байланысты болуы мүмкін. Себебі, 1992-1995 жж. бұрын КСРО құрамында болған мемлекеттер тəуелсіз мемлекеттер ретінде енді ғана аяғынан тұрып, өтпелі кезеңді басынан өткеріп жатты. Бұл кезде мемлекеттердің сыртқы мəселелерінен көрі ішкі мəселелердегі қиындықтарбасымдылықтудырды. Ішкіэкономикалыққиындықмемлекеттіңсыртқысаясимүдделерімен өзарабайланыстыекендігі дұрысескерілмеді.

Осы уақытта Ресей посткеңестік кеңістікте Орталық Азия аймағында аймақтық қауіпсіздік жүйесін қалыптастыруға ұмтылды. Мысалы, 1992 жылы Ташкентте ТМД мемлекеттерінің Ұжымдық Қауіпсіздік Келісіміне қол қойылды. ҰҚК шеңберінде Ресей үш бағытты ұстанды: татулықты қолдаушы, кейбір жағдайларда шекараны бірлесіп қорғау, əскери байланыс. Бірақ Ресейдің Орталық Азиядағы үлесі тез əлсірей берді. Қазақстан мен Өзбекстан өздерінің əскери жəне шекаралық əскерін қалыптастырды, сондықтантекҚырғызстанменТүрікменстандағышекаралықкүштергеғанабақылауорнатаалды.

Екінші саты (1996-1998 жж.) ‒ Ресей сыртқы саясатында басымдылығын анықтап, Орталық Азияға қарай бет бұра бастады. Бұның да бірнеше себептері бар деуге болады. Ежелден қалыптасқан мəдени, тарихи байланыстарды ескермегеннің өзінде, Ресейді Орталық Азияға бет бұруға итермелеген себеп ‒ батыс елдерінің Ресейді жаңа геосаяси ойыншы ретінде Батысқа тартпай, керісінше шеттетуі болды. Мысалы, Ресей тəуелсіздігін алсымен, Батысқа бет бұрғандығы, сыртқы саясатта батыстық бағытқа басымдылық бергендігін жасырын емес. Бұл бағытта жасалған ұмтылыстары сəтсіздікке кездесіп, Батыс Ресейге құшағын аша қойған жоқ. Батысты керісінше, шикізат көздері мол, геосаяси мүдделерінде стратегиялық мақсаттарды көздеген Орталық Азия мемлекеттерімен байланыс орнату əлдеқайда қызықтырды. ОсындайжағдайдаРесейөзініңежелгібауырларыОрталықАзияғабетбұруғамəжбүрболды.

Үшінші саты (1999-2001 жж.) ‒ Орталық Азия елдерімен жүйелілік сипаттағы екі жақтыбайланыстар орнату. Бұл уақыт аралығында жас Орталық Азияның көптеген мемлекеттері сыртқы саясатында көп векторлы саясат ұстанып, тек Ресейге қарап отырған жоқ. Өздерінің географиялық ерекшелігін жəне қалыптасқан саяси жағдайларды өздеріне тиімді пайдалана білді. Осындай жағдайда Ресей Орталық Азияны өз ықпалынан шығарып алмау үшін көп тер төгу керектігін түсініп, Орталық Азияға қатысты саясатынажүйелілікберебастады.

Төртіншісаты(2001 ж. қазіргікезгедейін) ‒аймаққажаңакүштердіңқызығушылығыартып, Орталық Азиямен АҚШ, ЕО тарапынан байланыстар орнатыла бастады. Осы кезден бастап Ресей, Орталық Азия бағытындағысаясатынаАҚШ-тың, Қытайдыңықпалынескереотырыпқалыптастырды. 2000 жылғықазан айында Астанада Орталық Азияның 5 Президентінің кездесуінде ынтымақтастықтың жаңа ұмтылысы жасалды. Кедендік Одақ негізінде Еуразиялық экономикалық кеңістіктің негізі қаланды. Оның мақсаты ЕуропалықОдақтыңмақсатынажақынеді.

Осыдан кейінгі Ресейдің Орталық Азиямен ынтымақтастығы əртүрлі деңгейде болды, себебі, мемлекеттердіңкөздепотырғансаясатыменойланатын, шешугетиістімəселелерідеəртүрліеді. Мысалы, ҚазақстанОрталықАзиядағыРесеймен7200 шақырымортақшекарасыбар, соныменқатар, өзгеелдермен салыстырғанда орыс ұлтының проценттік үлесі үлкен мемлекет болып табылады. Бұл жағдайлар Қазақстанды Ресейге қатысты икемді саясат жүргізуге итермелейді. Екіншіден, Қазақстан буферлік мемлекет. Президент Н.Назарбаев 1990 жылдардың басында-ақ өз мемлекетінің саясатын "көп векторлы" деп анықтады. Жəне диверсификациямақсатында өзіне саяси жəне экономикалық əріптестер іздеді. Ресей ҚазақстанғаəріптестікқатынастарорнататынАҚШ, Қытай, Иран, Түркиясияқтыкөпмемлекеттіңбіріғана

18

болатын. Дгенмен, екі мемлекеттің геосаяси жағдайы оларды бір-біріне жақындыққа итермеледі. Осы уақыт аралығында Ресеймен ортақ шекарасы жоқ өзге төрт Орталық Азия мемлекеттері Қазақстанмен салыстырғандаРесейдіңсыртқысаясатындаазорыналды.

Қырғызстан да Қазақстан сияқты өзінің тарихында Ресейдің ықпалында болды. Қырғызстан қойнауында алтыннан басқа байлық жоқ, өнеркəсіп əлсіз, сондықтан ол тек Ресей сияқты мемлекеттің қолдауына сүйенуге мəжбүр.Сондықтан Қырғызстан ешқашан Ресейден алшақтау тырысқан жоқ жəне де Ресейден өзге де əріптестер табуға ұмтылды. Қазақстанмен салыстырғанда Қырғызстан мүмкіндігі шектеулі еді. Осыған қарамастан Қырғызстан өзінің реформаларына сəйкес ТМД елдерінің ішінде алғашқылардың бірі болып ДСҰ қабылданды. Бірақ өзге инвесторлардың кең қызығушылығын тудыруға қырғыз нарығының шектеулілігі кедергі болды. 2010 жылы 1 қаңтардан бастап іске қосылған Кедендік ОдақОрталықАзиядағымүддесіннығайтты.

ОрталықАзияүшінРесейменбайланыстағыэкономикалықфактормаңыздыболыптабылады. Себебі, Орталық Азияның ұлттық экономикасының дамуына əлемдік шаруашылық байланыстармен интеграция, тұрақтылық, аймақтың қауіпсіздігі де байланысты. "Ұлттық мемлекеттердің мүддесін ескерген, олардың сұранысынажауапбереалатынаймақтағыпозитивтіэкономикаОрталықАзиядағыРесейдіңсаяси-əскери орнының нығаюына мүмкіндік береді. Орталық Азия кеңістігінің Батыс ықпалында кетпеуіне жағдай жасалады",‒депкөрсетіліп отыр.

Зерттеушілердің пікірі бойынша Орталық Азиядағы Ресей саясатының қазіргі таңдағы тиімсіздігіне ықпалететінбірнешесебептердікөрсетугеболады: РесейОрталықАзиямемлекеттеріүшінтартымдыемес; Ресейдің ішкі саясатынан көрініс алатын ұстанымдар, көрші мемлекеттердің тұрақтылығына əсер ету мүмкіндігін азайтады; Ресей бизнесінің Орталық Азия нарығына енуіне мемлекет тарапынан қолдау аз. Кейбір зерттеушілердің көрсетуінше "Азияның кілті Қазақстан", Қазақстан Орталық Азия мемлекеттеріндегі тұрақтылыққа, жалпы аймаққа жəне Каспий аймағына Ресей ықпалының өсуіне əсер ете алады. Орталық Азиядағы тұрақтылық Ресейдің ұлттық қауіпсіздігінің мүддесінен шығады. Сондықтан Ресей өз шекарасынантыс, көршіаймақтардаəріптестік, достыққатынастардыңсақталуынамүдделі.

Орталық Азиядағы Ресейдің мүдделерін Швед халықаралық қатынастар институтының ғылыми қызметкері Л.Йонсон нақты анықтап көрсетеді: "Кеңес Одағы құлағаннан кейінгі Орталық Азиядағы Ресейдің мүдделері негізінен стратегиялық жəне қауіпсіздік мəселелерімен байланысты. Стратегиялық мүдделеріекіжақтыкөріністапқан: біріншісі, орталықазиялықмемлекеттердіТМДаясынаинтеграциялап, Ресейдіңжақынодақтастырынаайналдыру; екіншісі, сыртқыдержавалардыңОрталықАзияғастратегиялы түрдеенуінежолбермеу".

РесейдіңОрталықАзияаймағындағыгеостратегиясыннақтыласақ: аймақмемлекеттерінөзінің геосаясиықпалету саласынаншығарыпалмау; мемлекеттердеөзіне"тиімді" саяситəртіптердіқолдап отыру; аймақтасаяситұрақтылықтысақтау;

аймақ мемлекеттерімен де, сыртқы күштермен де лаңкестік, діни экстремизм, есірткі саудасы мен ұйымдасқанқылмысқақарсыынтымақтасакүресу;

Орталық Азияда Ресейдің қатысуынсыз баламалы қауіпсіздік жүйелерінің қалыптасуына жол бермеу жəнемұндағыүшіншімемлекеттердіңəскерибекінуінеқарсыəрекетету;

аймақ мемлекеттері экономикасының негізгі салаларында ресейлік капиталдың позициясын нығайту, транспорттық дəліздер мен коммуникацияның кедергісіз жұмысын қамтамассыз ету, əсіресе жанармайэнергетикасаласында;

ресейлік азаматтар мен отандастардың құқықтары мен мүдделерін жан-жақты қорғау, Ресей халқы мəдениетіменорыстілініңпозициясынкүшейтугеатсалысу;

Ресейдің оңтүстік шекарасындағы бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтуда негізгі рольді ойнауға ұмтылаотырыпРФ-тынқатысуыменнегізгіқауіпсіздікқұрылымдардыдамыту.

Зерттеушілердің пікірі бойынша Орталық Азиядағы Ресей саясатының қазіргі таңдағы тиімсіздігіне ықпалететінбірнешесебептердікөрсетугеболады: РесейОрталықАзиямемлекеттеріүшінтартымдыемес; Ресейдің ішкі саясатынан көрініс алатын ұстанымдар, көрші мемлекеттердің тұрақтылығына əсер ету мүмкіндігін азайтады; Ресей бизнесінің Орталық Азия нарығына енуіне мемлекет тарапынан қолдау аз. Кейбір зерттеушілердің көрсетуінше "Азияның кілті Қазақстан", Қазақстан Орталық Азия мемлекеттеріндегі тұрақтылыққа, жалпы аймаққа жəне Каспий аймағына Ресей ықпалының өсуіне əсер ете алады. Орталық Азиядағы тұрақтылық Ресейдің ұлттық қауіпсіздігінің мүддесінен шығады. Сондықтан Ресей өз шекарасынантыс, көршіаймақтардаəріптестік, достыққатынастардыңсақталуынамүдделі.

ОрталықАзияныңболашағы шыныменРесейдіңқолындама?

Аталмыш мəселе, атап айтқанда, Мəскеу темір жолының бұрынғы басшысы Владимир Якуниннің басқаруымен жəне Мəскеу мемлекеттік университетінің Мемлекеттік саясат бөлімінің меңгерушісімен жүргізілген Мəскеу мемлекеттік университетінде өтетін шарада талқыланды. Ломоносов, ол былай деді: «Біздебіріктіретінплатформасыбар‒бұлбіздіңортақкеңесдəуіріміз. Əлікүнгедейінкеңтаралған. Бірақ

19

идеалды социализмнің құрылысы туралы сезім 1960 жəне 1970 жылдардағы кезекпен аяқталды. Іс жүргізудіқосаалғанда, нақтыдоктринальдыжағдай».

Аймақтағы өзгеріске байланысты, Ресей Қытайдың экономикалық өсуіне байланысты өзінің монополиялық жағдайын жоғалтқан кезде, Ресейдің аймақтағы елдерге сараланған науқанының өтуі жəне ынтымақтастықты тереңдету уақыты болуы мүмкін. СБАД сарапшылары ресейлік басшылық бұрынғы кеңестік кеңістіктен бас тартқандығын ұсынғанда: «КСРО ыдырағаннан 25 жыл өтті. Ностальгияны жалғастыра бермеңіз. Бізге жаңа саясат қажет. Бұл Орталық Азияға қатысты Қазақстан, Қырғызстан жəне Тəжікстан үш одақтас елімен өзара іс-қимылдың ерекше жақын деңгейін білдіреді. Бұған қоса, Ресей аймақтағы маңызды мəдени əсерге ие, оның жұмсақ күші мен бұқаралық ақпарат құралдарының ықпалы шыңына жеткен жəне жергілікті билік дəстүрлі мəдениетті сақтауға жəне либералдық құндылықтарға қарсытұруғабағытталғанкейбірресейлікзаңдардыкөшіругедайын.

Пайдаланылғанəдебиеттертізімі:

1.Основные положения концепции внешней политики РФ// Дипломатический Вестник. 1993. Январь, специальный выпуск; ОсновныеположениявоеннойдоктриныРФ.// Известия.1993.-18 ноября

2.http://caa-network.org/archives/8452

3.Российско-казахстанские взаимоотношения: К вопросу об активизации присутствия РФ в постсоветской Азии//Средняя АзияиКазахстан: Информационно-аналитическийбюллетень. 2001. №29.

ҚРМЕМЛЕКЕТТІКҚЫЗМЕТТІҢСАПАСЫН АРТТЫРУ

СериковаУ.И.

Саясиғылымдаркандидаты, доцентСейсебаеваР.Бжетекшілігімен Əл-ФарабиатындағыҚазақұлттықуниверситеті e-mail: [e-mail]

Мемелкеттік қызмет дегеніміз – мемлекеттiк билiктiң мiндеттерi мен функцияларын iске асыруға бағытталған лауазымдық өкiлеттiктерді атқару жөнiндегi мемлекеттiк қызметшiлердiң мемлекеттiк органдардағы қызметi. Елбасымыздың «Қазақстан-2030»атты даму стартегиясында атап өткен ұзақ мерзімді басымдықтардың бірі кəсіби мемлекетті құру болатын. Біздің мемлекетіміздің алдында тұрған кəсіби жоғары мемлекеттік қызметті жəне басқарудың тиімді құрылымын құру ісіндегі міндеттерді іске асыру көбінесемемлекеттікқызметшініңкəсіптілігіненегізделеді.

Мемлекеттік қызметті нақты бақылау үшін елімізде ҚР мемлекеттік қызметшілерінің ар намыс Кодексі,ҚР мемлекеттік қызмет туралы заңдар қабылданған болатын. Мемлекеттік қызметтің құқықтық негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, осы ЗаңҚазақстанРеспубликасыныңөзге де нормативтікқұқықтықактілеріқұрайды.Мемлекттік қызметтің сапасын арттыруда Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшiлерiнiң Ар-намыс Кодекс маңызы зор. Себебі ол заң бойынша ҚР мемлекеттік қызметшілерінің мінез-құлқынын негізгі стандарттарын белгілейді,мемлекеттік қызметшілер қызмет этикасының қағидаларын бекітеді.Осы заң бойынша Мемлекеттiкқызметшiлерөзқызметiнде:

1)ҚазақстанРеспубликасыПрезидентiнiңсаясатынжақтауғажəнеоныдəйектi жүзегеасыруға, өзiнiң iс-əрекетімен мемлекеттiк биліктің беделiн нығайтуға, мемлекет мүдделерiн қорғауға; Қазақстанның беделiнтүсiретiнiс-əрекеттер жасауғажолбермеуге;

2)Конституцияны бұлжытпай сақтай жəне Қазақстан Республикасының заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентiнiң актiлерiне жəне Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк-құқықтық актiлерiнесүйенеотырып, заңдылықтарқағидаттарынбасшылыққаалуға;

3)азаматтардыңқұқықтарын, бостандықтарымензаңдымүдделерiнсақтауменқорғаудықамтамасыз етуге, адамның жəне азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзуға бастайтын iс-əрекеттерге жол бермеуге;

4)Қазақстанхалқыныңбiрлiгi менелдегi ұлтаралық татулықтынығайтуғажəрдемдесуге;

5)мемлекеттік жəне еңбек тəртiбiн бұлжытпай сақтауға, өзінің қызметтiк мiндеттерiн адал, əдiл де сапалыатқаруға, олүшiнөзiнiңжұмысуақытынтиiмдi пайдалануға;

6)жоғарыкəсiбижұмысүшiнбарлықкүш-жiгерiнжұмсауға, қойылғанмiндеттердi шешудiңоңтайлы жəне үнемдi əдiстерiн қолдануға, сенiп тапсырылған мемлекеттiк мүлiктерге ұқыппен қарап, оны ұтымды əрi тиiмдi пайдалануға;

7)сыбайласжемқорлықкөрiнiстерiнеқарсытұруға;

8)мемлекеттiк қызмет мүдделерiне залал келтiретiн iс-əрекеттi болдырмауға; мемлекеттiк қызметшiнiң жеке мүдделерiн қозғайтын мəселелер жөнiнде шешiмдер қабылдауға қатысы бар адамдардыңқызметiнеараласпауға;

20