Кедү инм, көдлмшән сәәнәр меддг хөөчнр .мана хальмг

теегин аһуд, хөөнә ард да.чҗ, харж, хармнҗ, хәләҗ, йовна. Эднә күн болһн тус-тустан санҗ, тоолҗ, медҗ йовсинь холвад, баглад авхла, дамшлтнь бушхг болһнаснь зүусн бийнь, дүуря медрлин куцц девл һа-рм боллта.

Эдниг һардгч специалистнр, медсн тоота>н, ки үгәрн келчкәд бәәһәд бәәлго, арднь орад, түүлднь күрәд, кергт тохраж күцәдгиг дассн болхла, хөөчнрин дамшлт медрлд тер ямаран ик дөң болх бәәсн.

Партин хөрн негдгч хургпн шиидврмүд мана олн дунд нк гидг өргл!Җ үүдәв. Орн-иутгин өслтин зура күцәхд олн иуһар шунҗ орлиж, кесн көдлмшиннь ашар дөң болхар зүткҗәх цагт. Хөөч Лиҗин Кандру чигн олнас дутсн уга. Хурһлх зун хөн болһнас зун арвн тавн хурһ авч, хө.н болһнас тавн кплограмм яоос кирһж, орннутгт орулҗ өгхәр эн даалһвр авла.

— Күнәшго күн үгән өгәд керг уга болҗахгов. Залу күүнд өнрн кергтә. Келсән күцәх кергтә, — гиҗ келәд, Кандру, хавтхасн цаһан алчур һарһҗ 'авад, хойр нүдән арччкад, худгас дорагшлад, хотхрар деләд, сүүдрән хәләһәд ндҗ йовх хөөдин ардас ширтҗ гердв...

Күн звр.ә бийдән ицнә гисн-ик гидг чидл. Иим улс үгдән күрлго зогсшго. «Давслхар седхлә-урстлнь, кехәр седхлә-дуустлнь»—гигәд, хальмгин негт айта гидг үлгүр эн саамла мини уханд орв. Кандру даалһвран дуу-

стлнь күцәҗ чадхднь бн иткүв. Энүнә бнйдән нанд чигн бас хальдв.

Орһдга Лиҗин Кандру орн-нутгтан, өнр эңкр лартьдан эврәннь күч-көлснә ачта әрүн белгтәһән-алдр долан җилә зуран даалһвран дун уга күцәсн ирх гисн бат ицг мини зүр,киг эзлв.

Хойрдгч бичг. ЧИК ХААЛҺДАН

һурвн җил урд, бас мет иим, хур-чиг тату, һаңта зунар, «Приозерный» совхозин директорин кабинетд баахн хар көвүн орж. ирәд. үүднәс ууҗмд шллҗрҗ һарлго эогсв.

—- Юн кергтә?—гиҗ директор сура.

— Көдлмш... гиҗ көвүн, урлан әрә гөвс гилгҗ, хәру

өгв.

— Көдлмш?... Көдлмш олдҗана,— гпж келчкәд ди-

ректЪр, өмнән бәәсн цаасдан йилһж, диглсн дүрс һарһад, тер хоорндан дораһар көвүг шинҗлв.—Не, ю кеҗ чаддвч тигәд?— гпҗ генткн эн сурв.

—Даалһситн ксхв...

—Урднь юунд көдлҗ йовлач?

—тракторист. Би...— гигәд эклэд келх хоорнд, дн-

ректор босҗ нрәд, көвүнә тохан ханцнас авад, столурн өөрдхәд суулһн йовҗ келв:

— О, тиим улс диггә манд ик кергтә.. Нернчнь кемби?

— Андрей... Эрнҗәнә Андрей...

Эрнҗәнә Андр.ейин көдлмшин шин хаалһнь эн сов-

хозд ирх, игҗ эклв.

Арвн җилд тракторист йовсн Аидрейин чадмг дамшлтиг медәд, совхозин һардвр энүнд тракторин бригадин бригадир болҗ көдлх иткл өгв...

«Приозерный» совхозин негдгч ферм совхозии бий деерәсснь дорд үзгүр, дууна үлүхнд,—«Брсхачд» бәәнә. Андрей түдл уга фермүр, бригадиг һардҗ авхар ирв. Бригад нәәмн тракторта. трактористнр күртҗәхш. Машидин зәрмснь эвдркәтә, зогсҗана. Тедниг ясдг цол уга.

Асхнднь Андрей хәрҗ ирәд, кесгтән уха туңһаҗ тагчкар суув. «Юунас авн эклхмн болхв? трактористнр альдас олҗ күцәҗ авхмн болхмб? Болв, түрүләд трак- 'тормудан бүтткж. авх кер,гтә» гиҗ эн шиидв.

Маңһдураснь авн эн бригадиннь улсан дигләд, зогсҗасн трактормудин эвдркәг яслһна көдлмшиг күчлв...

Өдрмүд давад, сармуд өңгрәд йовб. Зун төгсәд, намр ирв.

Совхозд хамгин сүүлд хоцрҗ йовсн негдгч ферм йисн сара көдлмшиң дигәрн негдгч ормд һарв. Трактористнр чигн, фермин цуг наадк көдләчнрт чигн эн зүркнднь өргмҗ үүдәв. җилә зураһан бригад зун тәвн процент күргж. күцәв.

дарук, шин җил эклв. Хаврин тәрә тәрлһнә дөҗгәтә көдлмш өөрдв. Механикчнррн күцәһәд, дигләд, авчксн, машидән эврә һарарн бәрәд, нүдәрн үзәд, ицгтә кевәр белдәд авчксн бригад даалһвран болзгтнь сәәнәр дуу-

сж чадх бат итклтә болв.

— Бичә омглтн көвүд. Чидлтн күцц, күлгүдтн ицгтә. Болв, кех көдлмшин аһу ниднәкәс ик биший, гиж. совхозин директор саглулна...

180

Хаврии торәнә көдлмшпг апрелин 28-д болзгаснь ик урд дуусад, совхоздан түрүн орм эзлсидән, бригад Күн-- дллһнә гра.мотар ачлгдв. Өвс хадлһна көдлмш ирв. Эрнҗәнә Аидрсйнн комсомольск-баһчудпн комплексн бригад ВЛКСМ-И райопа комитстин дамжж өггддг Улантугиг һурв дакҗ диилж авб. Өдрә, сара даалһвран күцәлһи 180, 200 проиент күрәд, давб. Өвс хадлһн төгсв..

Фермин мал хойр жилд күрх шимтә сән хотар теткгдв. Дахлдп, тәрә хуралһна көдлмш эклв. Эврә фермин.

тавн зун гсктар һазрин тәр.әг ахр болзгт хураж дуусчкад, брпгадпп члсд эврәинь сән седвәрәр, һурвдгч фермд одж, үүрин дөцгән күргв. Эн үнн чик цаһан седклин

үндстә йовдлнг* ачлж совхозин һардвр Эрнжәнә Андрейин бригадин мөцгәр мөрәлв.

Үвл эклв. Бригад трактормудан болн машидән яслһна атата-марһата цаг болв. Мана Төрскнә аһуд альднь болв чигн, партин XXI хургиг уктж, советпн улс күч-

көлснәпнь белг белдхәр гүжрж йовцхасн цаг билә. Эн дөрлдәнә гүдүһәс Эрнҗәнә Андрейин брпгадин трактористнр бас дутсп уга. һурвн җил’ урд нәәмхн тракторта бәәснлә әдл биш, ода бригад арвн дөрвн тракторта бопв. Наадк олн зүсн машиднь бас ямар,ан кевәр өсв. Эдн цуһар иагларп бел кегдәд, бригадин члед партин хургин өмн өгсн үгдән күрв...

Партин хөрн негдгч хургин батлж авсн, орн-нутгин оли әмтнә эдл-ахун делгрлтин долан җилә зураһар күүндвр болҗ йовсн саам билә.

— Көвүд долан җплә зура-мана цугтамдн әмн-һолин төр болҗ һарх зөвтә. Энүг күцәх улс биднвдн. Үүг эврә бийиннь төлә, олнаннь төлә, хөөтин урдин хүв-кишгин төлә кежәиәвдн. Эн алдр ик эура күцәлһнә шунмһа салдсмуд болхин төлә бидн гүжрлтән холвх зөвтәвдн,— гиҗ бригадир нег дакҗ келв.

— тернь медгджәнә. түүнэс бидн сүрдж цухрхн угавдн,— гиҗ эврәннь кергән сәәнәр меддг, көдлмштән шунмһа, Федор Иванович Дубаненко, эс гиҗ зднә бийсиннь нерәддгәр, келхлә, «мана Федя» хәрү өгв.

— тер үнн,—гиж келәд, тотхс гижәһәд, Андрей цааранднь үрвәд, үг болһнан төвәр хадаҗ келәд эклв:— ТГадн бийстн меднәт, умшнат-фабриксәр, заводмудар коммунистическ күч-көлснә бригад гих нер зөөхин төла ноолдан болҗ йовх бнший.

161

Мана республикд чигн, үлгүрнь, Элст, тосхлтд бас бәәдг болтха. Болв тиим мер бидн зүүҗ чадхн угавдн?

—Энүгитн болһахмн болвзго,—гиҗ трактористнрин зәрмснь келсиг тосҗ авад, Чесов Алөксандр Шевәнә Сергей хойр нег дууһар келцхәв.

—Болһалдан уга. Чадхвдн. Ухаһан өгәд, седклән бәрсн хөөн чидлмдн күрх.

Эн үг цуһарад бат иткмҗ үүдәв. Коммунистическ күч-

көлснә бригадин нер зүүхин төлә ноолдх шиидвр нуһарад таасгдв.

долан җилә зуран түрүн җилин хавр-баатр ноолдана, гүҗрмг зүтклтин хавр ирв. Шиидврән күцәх цаг ирв.

Мартин 26—д хаврин тәрәнә дунд тйргдҗ дуусгдв. 520 га һазрин аһуд эрдни-шишә тәргдв. Эрдни-шишәг дөрвлҗлүлҗ-үүрлүлҗ тәрлһн җаңһрта көдлмшнь цуһарад ил. Эн көдлмш зурһахн өдрин дуид күцәгдв.

Бригадин член болһн бийдән даалһсн төрән сәәнәр медҗ, гүҗрҗ көдлснә айта гидг ашнь эн болв. Иим халун шунмҗта цагла, ицгтә сәәнәр ясгдсн машид негчигн част эвдрҗ зогслго, көдлонЬ ик нилчән халдав. түүнә дару бригад көдлмшин зурһан хонгин дунд 710 гектар һазр хаһлад, дакн 300 гектар һазрт зар,м, суданк өвс тәрлһиг хойрхн хонгин дунд дуусв.

Зураһар болхла Эрнҗәнә Андрейин бригад 430 гектар һазрт хар пар хаһлх зөвтә билә. Энүгән давулҗ, 450 гектар хаһлв.

Игҗ, үгдән күрч, нарт делкән күч-көлсчнрин сән өдр-Майин 1 шин күртл хавр,ин тәрэнә көдлмшән цугтнь дуусад, ик диилвр бәрснднь, эн бригадиг партин района комитет Күндллһнә грамотар ачлв. Совхозин дирекц мөрәлв.

Бригадин чледлә кенләнь болв чигн күүндхлә-эднә алькнь чигн эврәннь кергән, кех көдлмшән сәәнәр медҗәхнь ил болна. Бригадин ни бүлд хөрн зурһан күн бәәнә. Эдн, цуһар-негнәннь төлә, негнь-цуһарань төлә гих ухан-седклтәнь ил медгднә.

Нидн җил бригад һурвн тонн горюч әрвлхәр үгән өглә. Эн үгән күцәхәр эс шунсн күн гиҗ бригадт уга болв. Тигәд яһв? тавн тонн горюч әрвлгдв. Эн диилврин чинринь кен эс медх.

Төвкнүн дүртә, ховр үгтә Бордан Кузьмаг, нег мөсн ухата җөөлн зүрктә Федор дубаненког, зөрсндән күрдг, прлцепщик бийнь трактористин медрл сәәнәр дасчкад,

182

ода трактор бий деерән дааҗ авсн Балдра Борисиг, уин өңгтә болвчн зүткснәсн цухрдго Александр Чесовиг, эднә ицгтә нөкднр Вячеслав Малетиниг, Кпчгә Борисиг, Петр Бунин.чг, Кнштән Иваниг хәләтн! Иим залус ю эс кеж чадх! Эдниг үзәд, эднлг күүндхлә, зөрсән эдн күцәхд алмацх седкл күүнд төрүц орхш.

Эн, нег-негән иткж, бий-бийдән ицҗ, нәәлҗ хамцснорсмуд, хальмгуд, украинцнр тегш-семрү бригадин күцәмҗтә көдлмшнь,—седкләрн үнн-чикәр иньгллһн гисн ямаран ик күчтә айта сәәнәр үзүлнә.

— Нег-негнәсн үлүркнә гидгиг бидн кезәнә һәәлчкләвдн. Негмдн негнәсн хоцрад одхла-тер манд чееҗин ик зовлң болна,—гиҗ бригадир Андрейнь келнә. Легд гидг чик. Эн кенд эс таасгдх? Иоста коммунистическ цагин күүнә әрүн ухани экн ацин бүчр энүнәс авн эднд эс эклҗ һууҗжахий?

Игх, үнн-чик седкләр, көдлҗ, олн-әмтнәннь эөөриг улм байжахар,, эврәннь цогцнннь, насн-дүриннь күцәх төрән сәәнәр медсн улс бийиннь чик хаалһдан орсн болҗахнь лавта. Эн чик, сонр хаалһарн, цухрл уга, хаҗилго, уралая йовҗ, кесн-күцәсн тоотарн коммунизмин герлтә өдриг улм өөрдүлхәр ачта керг күцәҗәх эдн өдр ирвәс, цаг ирвәс улм-улм ик күцәмждә болтха гих мөрәдлт миии зүркнд үүднә.

һурвдгч бнчг. ЭВРӘ КЕРГИН УРН

Приозерн района «Сухотинский» совхозин үкрч Очр.а Норисин тускар би урднь кесг соңслав, кесг умшлав. Эн күүнлә харһҗ, күүндслч гих тоолвр нанд кесгәс нааран ора билә. Тиим хаалһ нанд учрв.

Района центр-Сухота селәнәс барун-хооранднь нәәмн дууна чигәд Нуһран боодг бәәнә. Боодгин вөрәс барун үзгүр. хәләхлә-Шиирин экнә садргуд, өндр хамрмуд кер-

ЧӘД бууҗ ирнә. Боодгин өөрәс дорд үзгүр ХӘЛӘХЛЭ-ӘМ-

тән салур сарсаҗ тиниһәд, цаарандан, делгчксн көнҗл мет, теегин тегш нурһн, үлмә иктә Шорвин көвә күртл ики холд йовна. Үкрмүдин ард баглрад кевтсн туһлмуд, күн өөрдәд ирхлә, өсрж босад, зерлг мет, үзг-үзгтән тарваҗ хурдлна. Эксүд көксн туһлмуд гидг эн, толтрһн болад бәәнә.

183

— Эн-Очра Борисин хәләжәх, «Сухотинский» совхозин негдгч фермин үкр.мүд.

Борис бийнь-тәв һарсн наста, бүргр нүдтә, төвшүи үгтә, алькипь чигн үзәд орксн чигә дүртә, оньгта бәә-

длтә.

— Мана Борис эврәниь кергин урн, ю кехән бнйпь меддмн,—гиж совхозин парторганизацнн сегләтр Бога Санҗ келнә. Санҗас деерәр, түүг кен медх? Сүл цаг кү-

ртл эн Очра Борисин көдлжәх фермд залач бәәсп, үкр-

чнрин көдлмшиг, теднә ни бүлиг, Борисин нөкднр-Пәм- плә Шикрәг, Мокан Манҗиг йир сәәнәр медиә...

Нанла кесн күүндвртән Очра Борисин келси үгнь

иим:

— Ксзәнә, намаг баһд, «зу күршго наспд миңһи җилә зөөр зөөдго»— гиҗ келдг хуучна үлгүр бәәдг билә. Мана цагт эн үлгүриг чиклх кер(гтә болҗ һарчана. Бидн, мана

кенмдн болв чигн, кедү наста, альд көдлдг болв чигн, арһта болхла, миңһн җилә бәәтхә, түмн җилә зөөр зөөхин арһ хәәх кергтә.

— Би-партьд бәәдгов. Болв, мана коммуна партин батлҗ, авсн долан жилә зураг, би тигҗ, мана өдгә цагин улсин төлә, хөөтин үрдин төлә, олн миңһн җилә зөөрин ул делдлһнүр залгдсн төр гиҗ тосув. тер төләд чигн, эврәннь нөкднртәһән, бас эн алдр ик зура күцәхд чидл күрмгәрн демәп ор/тцулх седклтәв.

Нидн җил бидн зун дөчн үкр туһлулад, туһлмудинь цугтнь менд бооҗаҗ өскләвдн. туһлмуд нәәмн сарта болтлнь 990 грамм күргҗ өслг авчавдн. Эн гем уга өслт эс мөний? Болв, нидн җилинклә әдл, тиим хур-чиг иктә, сән идгтә җилд, иим өслт күцлһиг мел йилһән ончта сән аш гиҗ тоолҗ болшго.

Эн жил болхла-ик оңстан. Хур-чиг тату, халун догшн. Болв, энүгәр уршг кеҗ, авсн даалһвр күцәгдшго гиж. седкләрн урудҗ, һаран сулдхжахшивдн.

Партин XXI хургин шиидврәр күүндвр кехд, Яшалтин р.айона мал өскәчнрин дуудврт хәрү бидн, зун үкр болһнас зун арвн туһл авч, туһлмудан нәәмн сарта болтлнь өдр болһн неҗәһәд килограмм күргҗ өслт авх боллавдн.

Ода бидн зун җирн негн үкр хәләҗәнәвдн. Зун һучад чигәнь туһлчкв. һарсн туһлмуд цуһар бүрн-менд, өслтнь

чигн гем уга.

Урд, маниг баһд, хальмг улс келдг бәәсмн: һазр элк-

184

тә мал зудла эс зутсн хөөн, зурдин шалтгла эс харһсн

хөөн-,—үкхн уга—гиҗ. Ода бидн тиим уха бәрж чадшговдн. Мал һазр элктә болдг болв чигн. малиг сәәнәр ардпь орж асрх кергтә. Әмд бүрн бәәснь манд баһ, өслт нкәр авх кергтәвдн. Өвчн-шалтг ода манд аюл болдгнь

йирин уури. Эртәснь цеерлич, саглҗ харсн-негн, эмчин медрл сән-хойр.

Малиг сәәнәр тарһлулхар седхлә, идгнн сәәнәр, цагинь медҗ хәрүләд, ус алдуллго, ханһаҗах ксргтәнь альк чигн малчд ил. Энүнә тускар дала уха зааһад керг уга. Болв, кежәх төр,тән седкл-ухаһан өгх кергтә. «Дурн угад-нүди уга» гпдг үлгүр эс меднт? тер йпр члк үлгүр. Кежәх көдлмштән седклән өгхлә-кергии күцәмҗин өрәлнь тер. Дакад шии эв-арһ олзлх кергтә.

Намаг зун үкр болһнас зун арвн туһл авнав гихлә, мини нег медәтә үр ианас сурҗана: «Яһжанач, үкрмүдән

ИКрЛХ ГИЖ, НЭӘЛЖ.ӘВЗГ0Ч?»

— Уга. Үкр икрлхд би нәәлҗәхшив. Болв, үкрәс җилдән хойр туһл авч болхмн глҗ санҗанав. Зуг нег һазр биш, салу салуднь. Нег дакж—январ—февраль сард, нег дакж.—ноябрь—декабрь сард Болхий? Болх.

Бидн, эрт туһлсн һуч һар үкрнг теднә чинәһинь сәи болһж. белдәд, жилин сүүләр туһлдг болдгар бухла харһулувди. Лаалһвран күцәхдән маһдлҗахшвдн. тер үкрмүд туһлхла, эн җил 177 туһл өгх болсн үгдән

күрхвдн.

Эн тоот цуһар сән. Сән чинртә, мана хальмг тохмта үкрин шимтә мах орр-нутгт икәр өгх зөвтәвдн. долаи җилин эргцд тавн холван мах икәр өгх төр Парть болн Правительств мана өмн тәвҗәнә. Миниһәр болхла, эн төриг күцәхд сән дем болх нег сән көрнг бәәнә.

Урд мана хальмг улс, һунхсдиг бухла харһулад, төлгүдиг хунла харһулад-төл авад бәәсн болдг. Ода-тиг-

’гдхш.

«Кедү толһа мал, кедү мах гееж.әнәвдн?—гнх тоолвр нанд орна. Эн төриг күцәхд әәх юмн уга гиж. би саннав. Энүнәс олз орхас биш, һару һарлта биш...

Ах үкрч Очра Борисин сансн, тоолснь минь эн. Үгинь

ясад, эвтнь орулад бичгт буулһхас биш, утх-үндснднь би оңгдаруллһ чигн, немлһ чигн кесн угав. Кеһәд чигн керг уга гиҗ санҗанав. Борисин келсн эн-нүүрлгч нег малчин эврә бийиннь тоолвр, Алькнь олзта, алькднь оньг өгх кергтәһинь Борислә әдл игж. малин ард дахж, хә-

185

ләҗ йовх улс, эврән бийснь чиңнүрдәд, йилһх ГИЖ, ухалнав. Терүнд, мана мал өсклһнә специалистнр бас сурһм- ж,ан өгч, дөңнхднь маһд уга.

* * *

Очра Борислә мини түрүн хар,һҗ кесн күүндвр июнь сард болла. Ж.ил төгсв. Борисин бригад авсн даалһвран үгдән күрч күцәсиг ода таалмҗта. Зун җирн негн үкрәсн эдн зун найн негн туһл авч, бүрнднь менд өскв.

Хальмг улс эврә сән дурарн Әрәсән ханьд ирҗ орад 350 җил болсн өөнлә харһулҗ, Очра Борисин күцмжтә көдлмшиг ик өөдән үнләд, Пар,ть болн Правительств эн эңгин үкрчин күцмҗиг орн-нутгин ах ачллһн ленинә орденәр темдглв.

Одахн таңһчин партин активин хургт Борислә би дакн харһув.

—Не, Борис, эн җилин эклц ямаран, күцәх төрмүд ямаран болжана,—гиҗ сурув.

—Эклц му биш. Мал то бүрн, толһа менд. Чинәнь

му биш. Эн җил зун үкр болһнас зун арвн негн туһл авх тоолврта бәәнәвдн,—гиҗ келчкәд, ода намаг иткҗәхговт гисн нүдәр нанур ширтҗ хәләв. түүгинь би медүв иткүв.

Мини эврр бийим санҗахм эн: Партин тәвсн төриг эгл улс игҗ, үнн седкләрн иткҗ, медҗ көдллһн,—эврә, кергин урн болгч кесг олн улс үүдәҗәнә. Эднәр түшг кеҗ, эднә баатр зүткмҗәр, эднә байрта омгар, мана эңкр төрскн, җирһлин булгар делвсн маиһдуркурн, коммунизмин герлтә өөдмүр йовлһан улм түргдүлхнь лавта.

Дервдгч бичг

КҮН КҮЧНДӘН ИЦХЛӘ

Корнуса Босяг эки түрүн, совхозин фер,мд саальч орхар седхлә, «долан класс чиләсн күүкн үкрин көк шовтрхас талдан көдлмш эс таасҗ болиал»—гиҗ келдгнь бас бәәлә. тиим үгәс Бося эмәсн уга. Күн эврә зүркни таалар болх зөвтә.

далта эцгнь болхла, күүкнәннь шиидвриг бурушасн уга. Экнь-Байчх, болхла, урднь эврән саальч йовсн, эн

186

көдлмшиг меднә, күндлнә. Тигәд чигн күукнәннь сан-

сиг таасх, урмд өгв.

Зуг Бося талдан нег уршгас саглҗав. Энүнә наснь баһ, цокцнь ода чигн уйн дүрстә, көдлмшин дамшлт уга, «саальч болнав»—гихлә, емнәсм — «шүрүтә үкр сүүләрн шавдчкхла көлврҗ одхн угайч?»—гиҗ сурхла би ю келхмн бо..«хв тигәд»,— гиж саначрхв.

тиим юмн болсн уга. күн күчндән ицхлә, зөр,сән күцәҗ чадхиг медҗ, совхозин һардачнр Корнуса Босяг саальчд орулв.

Тигәд, совхозин һурвдгч фермнн ах үкрч Молоканов

Надвдин бригадур шин саальч-теглг нурһта, моһлцг хар күүкн түрүн ирсн болдг.

Түүнәс нааран җил давб. Бося ода чидмһә саальчнрин негнь болҗ, көдлмшән сәәнәр дасҗ, сән күцмҗтәһәр көдлҗәнә. Игҗ келхд ода йирдән амр. Болв, экн авгтан, энүнд көдлмш басл күнд болжав. Арвн эурһан үкриг өдртән хойр дакҗ саах кергтә, эркә-хумха хойр хурһна әмн тасрҗ менрәд, атххла-тәвгддгән уурад, тәвгдхләрн атхгдх; өглго зовадмн. Күчлә, чирмәһә бәәҗ, үкрмүдән сааһад дуусхла, арднь сав-саңхан уһаҗ, цеврлх кергтә, туһлмудтн хот өгх кергтә. Җннрәд, көдлмштән җивкнҗ автлан «нам эн көдлмшиг орад, эндүрәд орксн болгчви?— гих ухан дару-дарунь ордмн.

Босяд иим тоолвр орад, тагчкрад, номһрад одсн саамд, ах үкрч Надвд эцг мет селвгән өгәд, урмдаһад, сансинь талрулад оркдмн.

— Орнав гигәд зөрчкәд, чадшгов гиҗ хайҗ болдви?

Мчкевт болхгов. Нег көдлмшнн күндәс ә, наадк көдлм-

шәснь цухр. Насни туршарт әәһәд мовхла юм дасҗ болну? Нанд чигн экн авгтан амр биш билә. Луран өгсн хөөн дасҗ болшго юмн бәәдви?—гиж дөңгән күргҗ, медрлән хувацдмн.

Тер кинән селвгуд, уурин дөңгәр түшг авад, хоодан цухрлго, уралан зуткә йовҗ, Бося көдлмштән дамшад ирхлә, эврә седклин урмднь улм өсәд йовб.

Тигҗ Корнуса Бося эврәннь чпдлдән ицҗ гүҗрәд, саальчин көдлмшиг сәәнәр дасҗ, көдлмштән дурта эзнь

болв.

Тигәд чигн, партин хөрн негдгч хургин шиидврмүдәр

өргмҗ авч, советин улс долан җилә зураг болзгаснь өмн куцәхин төлә өргн социалистическ дөрлдәнә дольган уүдхд, эврәннь совхозин коллектив дахҗ комсомолк

187

Корнуса Бося, эн алдр зура күцәлһнд эврәннь демэн орлцулхар өөдән даалһвр авхасн сүрдсн уга. •

Совхозин саальчнр зураһар болхла, үкр болһнас минһн нәәмәд зууһад килограмм үс сааж, авх зөвтә. Саальчнр эврәннь эв-арһан тоолҗ хәләһәд, үкр болһнас З}- раһасн давулҗ дөрвн зууһад килограмм үс сааж. аеч болхмн гиҗ шиидцхәв.

«Буратинский» совхозин малчнрин эн шиидврнь. долан җилә зурал түрүн 1959 жилд малас шим-шүүс һарһлһиг икдүлҗ, зураһан давулҗ күцәхмн гиҗ Яшалтинск района күч—көлсчнр республикин мал өскәчнрүр кесп дуудврт хәрү өглһн болж. һарв.

Комсомолк Корнуса Бося, совхозар дундлад авсн

даалһврас давулҗ, деернь зун килограмм үс үкр болһнас немлс сааж. авх болв. Эн гиигн төр биш билә. Үгдән күрхин эркд өдр-сө уга үкрин хәләмжиг, асрлһиг ясрулж, шунх кергтә.

Өңгрсн тавн сарин днгәр болхла, Бося күчн-чидләп әрвллго даалһвран күцәхнь ил үзгдҗәнә. Хәләҗ саажах арвн зурһаи үкрәсн эн арвн зурһан туһл авад, өрәл сард менд бооҗаһад, туһлчд өгв. Ода үкр болһнас мицһн һурвад зууһад килограмм үс сааһад авчксн бәәнә. Май сард Бося үкр болһиас дундлад 427 килограмм үс сааж авб. Өдртән эн 230 килограмм күргж, үс саана. Өдр болһн хөрн һурвн суулһ үсн-эс гиж. үкр болһнас дундлад арвн дөрвн килограмм. тавн сарин эргцд Бося 20628 килограмм үс саав. Сән күцлт.

— Мини үкрмүд цуһар «Тагиклә»әдл болхла, би кедү үс өгх бәәсн!—гиж, келәд Бося төөлтә улагч үкр күзүдж. таалв. Чик. Эн үкр өдртән хөрн килограмм күргҗ үс өгнә. Хойрдад туһлсн «Великанк» чигн арвн зурһан килограмм күргҗ үс өгнә. Иим үкрмүд фермд баһ биш. Эднә шинжәр болхла, хальмг теегт малас үс икәр сааж авдг арһ гих зәрм хәләц чик биш болҗахиг үзүлҗәнә.

— Мана, хальмг улс эврә сән дурарн Орәсәд ирж орсна 350 җилин өөн болхиг бидн байртаһар тосҗанавдн. Эн өөнд бас эврә күч-көлснә белгтә ирх седклтәв. Үкр болһнас үс сааҗ авлһна җилә зураһан август сарин нег-шин күртл күцәхәр батлад авчкув,— гиж Бося келнә. Көдлҗ чаддган нл иткүлчксн эн комсомолкин үгд алмацм уршг гиҗ йир уга. Иим улс зөрсән күцәхмн...

«Оран булгин» өмнк зо өөдләд, Молканов Надвдин

188

хәлэҗәх үкркмүд өрвәд, де.тәд һарв, цаиь һуйрин тәрәл •көкрҗ упяртна. Тер тәрән-саалнн үкрмүдин бәәрн. Ора күрт.т ссрү дахҗ ндшләд, идгин сәәнд геспь тертәҗ цадсн, киитп булгта худгнн уснд унднь тавлҗ хансн, сарсаҗ делүрсн үкрмүд, өрүн эрт саалһнд орҗ ирх. Өткн цаһан үс.ч саальчнрии шовтрсн хурһд заагас һооҗҗ, суулһс дүүр,х. Олн әмтнә бәәдл-җирһлиг улм ясрулхар долаи җилә зураг күцәхәр хәләгдҗәх төрин нег эркн чинртә булгин экн эн болҗана.

*

Өдрмуд давад, жнл төгсв. Эн җилин эклцәр бн «Буратинский» совхозин директор Санҗин Николайла күүндж, совхозин давсн җилә көдлмшин ашар соньмсҗ

суухла, генткн мини уханд одак, өрәл җил урд, көдлмшиннь тускар бичсн Корнуса Бося орв.

— Э, Босяйн?—гиҗ сурчкад, совхозин директор,, түдс гичкәд, цааранднь келв:

— Бося һанцхн эврә совхоздан бәәтхә, республдкин саальчнр дунд маннадҗ новх саальчнрин негнь болж күндтә нер жилә көдлмшин ашарп күцв. Үкр болһнас зураһас давулҗ йисн зууһад килограмм үс сааҗ авб. Мана һазрт иим үс үкрәс авч болхиг хойр жил урд күн иткх бәәсний? Уга болнус!

Күчндән инсн Корнуса Бося тнгҗ, келсн үгдән күрч, комсомолкин нерән олнд туурулв. Әрә хөр һарсн Босян ерчд «Күндллһнә темдг» орден гилвкнә.

Хальмг улс эврә сән дурни үндсәр Әрәсәд ирж орсна 350 җилин өөнлә харһулҗ Парть болң Правительств эгл хальмг күүкнә көдлмшин күцмҗиг күндлҗ ачлсн темдг

эн.

Иим ицгтә улс коммуннзм тосхачнрин зергләг һуташгонь лавта.