- •1. Сінтаксіс як раздзел граматыкі. Асноўная сінтаксічныя адзінкі сінтаксісу. Віды і сродкі сінтаксічнай сувязі.
- •2. Словазлучэнне: характэрныя асаблівасці, суадносіны са словам і сказам, тыпалогія.
- •3. Віды падпарадкавальнай сувязі ў словазлучэнні. Асаблі-васці дапасавання і кіравання ў сучаснай беларускай літа-ратурнай мове.
- •4. Сказ як асноўная сінтаксічная адзінка: катэгарыяльныя адзнакі, функцыі ў мове. Аспекты вывучэння сказа.
- •5. Тыпы сказаў паводле мэты выказання. Адносін выказвання да рэчаіснасці, інтынацыйнага афармлення.
- •6. Дзейнік як галоўны член сказа. Тыпы дзейнікаў і спосабы іх выражэння.
- •7. Выказнік як гал. Чл.Сказа. Тыпы выказ. І сп. Іх выражэння.
- •8. Каардынацыя выказніка і дзейніка ў ліку і родзе.
- •9. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам. Размежаванне дзейніка і выказніка пры выражэнні іх пэўнымі граматычнымі формамі.
- •10. Дапаўненне, яго віды. Спосабы выражэння
- •11. Азначэнне, яго віды. Выражэнне дапас і недапас азнач.
- •12. Прыдатак як разнавіднасць азначэння. Размежаванне прыдатка і паяснёнага слова. Злучок і двукоссе пры прыдатку.
- •13. Акалічнасці, іх віды і спосабы выражэння.
- •14. Аднародныя члены сказа: прыметы аднароднасці, выражэнне, спосабы сувязі і сэнсава-сінтаксічныя адносіны, закрытыя і адкрытыя аднародныя рады.-
- •15. Аднародныя і неаднародныя азначэнні.
- •16. Абагульняльныя словы пры аднародных чл сказа: семантыка, сінтакс. Функц, марфалаг выраж; зн прыпынку.
- •17. Адасобленыя члены сказа: паняцце, умовы адасаб-лення. Адасабленне дапас і недапасав азначэнняў.
- •18. Умовы адасаблення прыдаткаў і правілы ўжывання знакаў прыпынку пры іх.
- •19. Адасабленне акалічнасцей.
- •20. Адасабленне дапаўненняў і далучальных канструкцый
- •21. Параўнальныя звароты. Знакі прыпынку пры параўнальным звароце і падобных да яго канструкцыях.
- •22. Зваротак: сувязь са сказам, інтанац афармленне, грамат выр, функцыі ў маўленні. Знакі прыпынку пры зваротку.
- •23. Пабочныя канструкцыі. Падзел іх паводле структуры, марфалагічнага выражэння і суадноснасці з тыпамі сказаў, значэння.
- •24. Устаўныя канструкцыі, іх адрозненне ад пабочных. Знакі прыпынку пры ўстаўных канструкцыях.
- •25. Аднасастаўныя выказнікавыя асабовыя сказы: пэўна-, няпэўна-, абагульнена-асабовыя сказы, формы выражэння ў іх выказніка.
- •26. Аднасастаўныя выказнікавыя неасабовыя сказы: бесасабовыя і інфінітыўныя сказы, формы выражэння ў іх выказніка, семантычныя разнавіднасці.
- •27. Намінатыўныя сказы: характэрныя прыметы, выражэнне дзейніка, разнавіднасці паводле значэння, адрозненне ад іншых простых сказаў.
- •28. Канструкцыі, што прымыкаюць да намінатыўных сказаў, і іх характарыстыка.
- •29. Няпоўныя сказы і іх тыпы. Адрозненне няпоўных сказаў ад падобных да іх іншых сказаў.
- •31. Парадак слов ў сказе. Сэнсавае, граматычнае і стылістычнае значэнне парадк слов.
- •32. Складаназлуч. Сказ: сродкі сувязі частак, сэнсавыя адносіны (і іх прыватныя значэнні) паміж часткамі, адкрытая і закрытая структура, знакі прыпынку.
- •33. Складаназалежны сказ: агульнае паняцце, сродкі сувязі даданай часткі з галоўнай. Знакі прыпынку ў складаназалежным сказе (сс).
- •34. Складаназалежныя сказы з даданымі дзейнікавымі і даданымі дапаўняльнымі часткамі.
- •35. Складаназалежныя сказы з даданымі выказнікамі і даданымі азначальнымі часткамі.
- •36. Складаназал. Ск. З дад. Акалічнаснымі ч-камі
- •37. Складаназал. Ск. З дад. Параўнальнымі і дад. Далучальнымі часткамі.
- •38. СЗалС з некалькімі даданымі часткамі.
- •39. Бяззлучнікавыя складаныя сказы, іх тыпы. Знакі прыпынку ў бязз. Скл.Сказах
- •40. Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі. Знакі прыпынку ў іх.
- •41. Простая мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Формы простай мовы.
- •42. Простая мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Формы простай мовы. Знакі прыпынку.
- •43. Ускосная мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Правілы змены простай мовы ўскоснаю.
- •44. Пунктуацыя. Прынцыпы суч. Бел пунктуацыі. Класіфікацыя знак. Прыпынку паводле ф-цыі.
34. Складаназалежныя сказы з даданымі дзейнікавымі і даданымі дапаўняльнымі часткамі.
1.Паміж гал. і дад. дзейнікавай часткамі складаназал. сказа (СС) выражаюцца субъектыуныя адносіны.
Даданая дзейнікавая частка канкрэтызуе дзейнік галоунай часткі, выражаны указальным займеннікам той і азначальнымі займеннікамі кожны, усякі, усе, усе: Той, хто не паважае родную мову, не паважае роднага народа. Бываюць сказы, у якіх займеннік, да якого адносіцца дад. ч., у галоунай частцы апушчаны: Хто не спытау хоць трывогі, жыцце не ведае цаны.
Даданая дзейнікавая частка можа таксама кампенсаваць адсутны дзейнік у галоунай частцы, зъяуляецца як бы разгорнутым дзейнікам да яе выказніка. У такім выпадку галоуная частка мае форму аднасастаунага безасабовага сказа: Здаецца, што прастаяла гэта тут увесь свой век…
Асноунымі сродкамі сувязі дзейнікавай часткі з галоунай зъяуляюцца падпарадкавальныя злучнікі і злучальныя словы хто, што, які, дзе, калі, кааб, як, нібы і інш. Ужыванне пэунага злучніка або злучальнага слова вымагаецца будовай галоунай часткі і способам выражэння у ей дзейніка. Злучальныя словы хто, што ужываюцца пераважна у такіх СС, дзе галоуная частка мае форму двухсастаунага сказа з дзейнікам, выражаным займеннікам: Што аднаму цяжка, тое гуртам легка. Калі ж галоуная частка мае форму аднасастаунага безасабовага сказа, то даданая дзейнікавая частка звязваецца з ей з дапамогай падпарадкавальных злучнікау і злучальных слоу дзе, калі, кааб, як і інш.: Нам трэба, кааб палкае слова вяло наперед думы людскія.
Даданая дзейнікавая частка можа размяшчацца перад галоунай, у сярэдзіне або пасля яе: Хто многа гаворыць, той мала робіць.
2.Паміж галоунай і даданай дапауняльнай часткамі (ДДЧ) выражаюцца абъектыуныя адносіны. ДДЧ паясняе выказнік галоунай часткі, ад якога можна паставіць да яе пытанні ускосных склонау: Не усякая шыя вартая (чаго?), кааб меч тупіць аб яе. У некаторых СС ДДЧ зъяуляецца дапауненнем да акалічнасці, выражанай адзіночным дзеепрыслоуем або дзеепрыслоуным зваротам: Яфрэйтар працягла, з шумам уздыхнуу, сеу, паказваючы гэтым, што ен сабрауся і гатоу у дарогу.
ДДЧ можа таксама канкрэтызаваць дапауненне у галоунай частцы, выражанае указальным займеннікам той і у розных склонавах формах: Хто не мае сілы, таму свет нямілы.
Для сувязі ДДЧ з галоунай ужываюцца тыя ж падпарадкавальныя злучнікі і злучальныя словы, што і для сувязі даданай дзейнікавай часткі:
хто, што, які, дзе, калі, кааб, як, нібы і інш.: Хто з разумным у дабры і горы пабудзе, таму розуму прыбудзе.
Аднолькавыя сродкі сувязі з галоунай часткай, блізкасць у будове часта робяць падобнымі даданыя дзейнікавыя і ДДЧ. Гэта асабліва важна мець на увазе, калі пытанні, якія ставяцца да даданай дзейнікавай і ДДЧ частак, супадаюць: Усе (што імена?), што ты робіш з любоую, будзе цікава…
ДДЧ звычайна стаіць пасля галоунай або у сярэдзіне яе пасля слова, якое ею паясняеццаабо канкрэтызуецца: Калі вернецца з поля маці, дзяучынка не ведала.
35. Складаназалежныя сказы з даданымі выказнікамі і даданымі азначальнымі часткамі.
1. З даданымі выказнікавымі часткамі:
Паміж галоунай і даданай выказнікавай часткамі складаназалежнага сказа выражаюцца працэсуальныя адносіны. Даданая выказнікавая частка канкрэтызуе значэнне выказніка галоунай часткі, які выражаны займеннікамі той, такі, гэтакі, усё у форме назоунага склону: Гэта усё, што я хацеу сказаць. Выказнік галоунай часткі можа мець таксама форму меснага склону з прыназоунікам: Справа у тым, што уезд у веску і выезд з яе таксама былі па лесе. Дадан. выказн. часткі могуць раскрываць сэнс займенніка, што уваходзіць у склад састаунога іменнага або складанага выказніка: Дубок быу не з тых, якіх трэба доуга запрашаць. Сродкамі сувязі даданай выказн. часткі з галоунай з”яуляюцца падпарадкавальныя злучнікі і злучальныя словы хто, што, які, чый, як, быццам, каб і інш. Даданыя выказн. частка у складаназалеж. сказе звычайна размяшчаецца пасля галоунай: Мароз такі, што скоувае дыханне. Калі прэдыкатыуныя часткі звязваюцца злучальнымі словамі які, чый, даданыя выказн. частка можа знаходзіцца перад галоунай: Якое карэнне, такое і насенне.
2. З даданымі азначальнымі часткамі:
Даданая азанчальная частка часцей за ўсё адносіцца да назоўніка галоунай часткі і абазначае яго прымету, радзей яна паясняе ўказальныя словы – азначэнні той, такі, гэтакі,напаўняючы іх канкрэтным зместам: Пад вечар хмарка зайшла ў край, які не падобен быў да тых краёў, адкуль яна выбралася ў дарогу.
Са злучальных слоў, якія звязваюць даданыя і азначальныя часткі з гал., найбольш пашыраныя які і што, радзей ужываюцца чый і каторы: Хвалюемя ,пачуўшы ў мностве моў, народжаных самохаць чалавецтвам, і мову нашу,тую, дружа мой, якая беларусскаю завецца.
Злучальныя словы дзе,куды, адкуль звязваюць з галоўнымі тыя дад. азнач. часткі, якія маюць дадатковае прасторавае знач (месца і кірунку); гэтыя даданыя звычайна паясняюць у гал. ч. назоўнік з прасторавым значэннем ці указальны займеннік пры ім: Як не любіць той край,адкуль ты родам. Дад. азн., якія паясняюць у гал.ч. назоўнік з часавым знач. ці ўказальнае слова пры ім і звязваюцца з ёю злучальным словам калі або злучнікам як, маюць дадатковае адценне часу. Дад.азнач. са злучнікам каб маюць адценне пажадання і мэты. Са злучнікамі як, як бы, нібы, быццам выражаюць дадатковае адценне параўнання , а са словам што– меры і ступені,выніку: Спявала ты зтакім запалам, што плакаў росамі туман.