- •1. Сінтаксіс як раздзел граматыкі. Асноўная сінтаксічныя адзінкі сінтаксісу. Віды і сродкі сінтаксічнай сувязі.
- •2. Словазлучэнне: характэрныя асаблівасці, суадносіны са словам і сказам, тыпалогія.
- •3. Віды падпарадкавальнай сувязі ў словазлучэнні. Асаблі-васці дапасавання і кіравання ў сучаснай беларускай літа-ратурнай мове.
- •4. Сказ як асноўная сінтаксічная адзінка: катэгарыяльныя адзнакі, функцыі ў мове. Аспекты вывучэння сказа.
- •5. Тыпы сказаў паводле мэты выказання. Адносін выказвання да рэчаіснасці, інтынацыйнага афармлення.
- •6. Дзейнік як галоўны член сказа. Тыпы дзейнікаў і спосабы іх выражэння.
- •7. Выказнік як гал. Чл.Сказа. Тыпы выказ. І сп. Іх выражэння.
- •8. Каардынацыя выказніка і дзейніка ў ліку і родзе.
- •9. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам. Размежаванне дзейніка і выказніка пры выражэнні іх пэўнымі граматычнымі формамі.
- •10. Дапаўненне, яго віды. Спосабы выражэння
- •11. Азначэнне, яго віды. Выражэнне дапас і недапас азнач.
- •12. Прыдатак як разнавіднасць азначэння. Размежаванне прыдатка і паяснёнага слова. Злучок і двукоссе пры прыдатку.
- •13. Акалічнасці, іх віды і спосабы выражэння.
- •14. Аднародныя члены сказа: прыметы аднароднасці, выражэнне, спосабы сувязі і сэнсава-сінтаксічныя адносіны, закрытыя і адкрытыя аднародныя рады.-
- •15. Аднародныя і неаднародныя азначэнні.
- •16. Абагульняльныя словы пры аднародных чл сказа: семантыка, сінтакс. Функц, марфалаг выраж; зн прыпынку.
- •17. Адасобленыя члены сказа: паняцце, умовы адасаб-лення. Адасабленне дапас і недапасав азначэнняў.
- •18. Умовы адасаблення прыдаткаў і правілы ўжывання знакаў прыпынку пры іх.
- •19. Адасабленне акалічнасцей.
- •20. Адасабленне дапаўненняў і далучальных канструкцый
- •21. Параўнальныя звароты. Знакі прыпынку пры параўнальным звароце і падобных да яго канструкцыях.
- •22. Зваротак: сувязь са сказам, інтанац афармленне, грамат выр, функцыі ў маўленні. Знакі прыпынку пры зваротку.
- •23. Пабочныя канструкцыі. Падзел іх паводле структуры, марфалагічнага выражэння і суадноснасці з тыпамі сказаў, значэння.
- •24. Устаўныя канструкцыі, іх адрозненне ад пабочных. Знакі прыпынку пры ўстаўных канструкцыях.
- •25. Аднасастаўныя выказнікавыя асабовыя сказы: пэўна-, няпэўна-, абагульнена-асабовыя сказы, формы выражэння ў іх выказніка.
- •26. Аднасастаўныя выказнікавыя неасабовыя сказы: бесасабовыя і інфінітыўныя сказы, формы выражэння ў іх выказніка, семантычныя разнавіднасці.
- •27. Намінатыўныя сказы: характэрныя прыметы, выражэнне дзейніка, разнавіднасці паводле значэння, адрозненне ад іншых простых сказаў.
- •28. Канструкцыі, што прымыкаюць да намінатыўных сказаў, і іх характарыстыка.
- •29. Няпоўныя сказы і іх тыпы. Адрозненне няпоўных сказаў ад падобных да іх іншых сказаў.
- •31. Парадак слов ў сказе. Сэнсавае, граматычнае і стылістычнае значэнне парадк слов.
- •32. Складаназлуч. Сказ: сродкі сувязі частак, сэнсавыя адносіны (і іх прыватныя значэнні) паміж часткамі, адкрытая і закрытая структура, знакі прыпынку.
- •33. Складаназалежны сказ: агульнае паняцце, сродкі сувязі даданай часткі з галоўнай. Знакі прыпынку ў складаназалежным сказе (сс).
- •34. Складаназалежныя сказы з даданымі дзейнікавымі і даданымі дапаўняльнымі часткамі.
- •35. Складаназалежныя сказы з даданымі выказнікамі і даданымі азначальнымі часткамі.
- •36. Складаназал. Ск. З дад. Акалічнаснымі ч-камі
- •37. Складаназал. Ск. З дад. Параўнальнымі і дад. Далучальнымі часткамі.
- •38. СЗалС з некалькімі даданымі часткамі.
- •39. Бяззлучнікавыя складаныя сказы, іх тыпы. Знакі прыпынку ў бязз. Скл.Сказах
- •40. Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі. Знакі прыпынку ў іх.
- •41. Простая мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Формы простай мовы.
- •42. Простая мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Формы простай мовы. Знакі прыпынку.
- •43. Ускосная мова, яе прызначэнне і адметныя рысы. Правілы змены простай мовы ўскоснаю.
- •44. Пунктуацыя. Прынцыпы суч. Бел пунктуацыі. Класіфікацыя знак. Прыпынку паводле ф-цыі.
6. Дзейнік як галоўны член сказа. Тыпы дзейнікаў і спосабы іх выражэння.
Д з е й н i к — галоуны член сказа, які абазначае суб'ект дзеяння у форме назоунага склону адз. ці мн. л.: Золатам тканаю рызаю пакрылася неба без хмар. дзейнік можа абазначаць аб'ект дзеяння: Сады агалошваюцца нястомным ціньканнем сініц. У форме інфінітыва дзейнік можа абазначаць дзеянне як яго назву: Вучыцца не позна.
У ролі дзейніка выступаюць наз, абагульнена-прадметныя займенныя i колькасныя лічэбнікі Не шукай ты шчасця, долі на чужым далёкім полі.
Пры субстантывацыі ролю дзейніка могуць выконваць i іншыя часціны мовы, а таксама асобныя гукі, назвы літар, словазлучэнні i сказы: імглістым зімовым вечарам у сяло прыйшоу стомлены падарожны.
У залежнасці ад структуры i спосабау граматычнага выражэння дзейнікі падзяляюцца на простыя, складаныя i састауныя.
Просты складаецца з 1 структурнага кампанента — слова ці спалучэння слоу (фразеал. словазлуч.), якія утвар. 1 граматыч. форму: Аксамітны летні вечар ахінуу зямлю, я азёрную сінечу вуснамі лаулю Просты дзейнікі, калі выражаецца спалучэннем аднолькавых або блізкіх значэннем наз, мб ускладненым: А росы, росы сыплюцца ля ног, я i сама не знаю...
Складаныя выражаюцца двума i больш структур.кампанентамі, сярод якіх няма інфінітыунай звязкі. Такія кампаненты часцей за усё складаюцца з наступных спалучэнняу слоу:
наз з наз у форме Р. скл без прыназ: Над заспакоенаю зямлёю звісала цёмная глыба неба.
наз з наз у форме Т. скл + прыназ з: Міхал з Ксавэрам задуменна ішлі праз лес.
наз з дапасаванымі да ix прым/лічэбнікамі: Млечны Шлях спалохана пыліць.
Лічэб з субстантывав прымет: Абодва рабочыя зноу сталі на рыштаванні.
займен у форме наз. скл. з наз, займ, лічэб, субстантыв прымет у форме Р. скл з прыназ з: Нехта з сялян бег князю насустрач...
лічэбніка адін (адна) з наз, лічэб, займен, субстантывав прымет i дзеепрымет у форме Р. скл з прыназ з: Адзін з вяскоуцау гучна засмяяуся у цемнаце.
часціцы адзін з наз у форме Н. скл: Адна Вера шчыра выказала свае думкі.
няпэуна-колькасных слоу з займен хто i наз, займен, субстантывав прымет Р. скл з прыназ з: Шмат хто з гараджан прыязджау летам у вёску на адпачынак.
Азнач. Займен. усе, усё з наз, лічэб, займен, субстантывав прымет, дзеепрымет: Усе трое моучкі аглядалі наваколле спяшаліся туды, дзе грымеу бой.
Можа выражацца сказам: «Хлеб - усяму галава» –справядлівая прыказка.
Састауныя дзейнікі у сучаснай бел. м. ужываюцца радзей, чым простыя або складаныя. Па структуры састауны дзейнік уяуляе сабой спалучэнне інфінітыва (дзеяслоунай звязкі) i выказальнага слова у форме іменнай часіны мовы i інфінітва, выказнік выражаны назоунікам або прэдыкатыуным прыслоуем: Навучыцца іграцъ — нялёгка.
7. Выказнік як гал. Чл.Сказа. Тыпы выказ. І сп. Іх выражэння.
Выказнпік – гал. чл. сказа, які абазначае дзеянне, стан або прымету прадмета: Азёры -вочы зямлі. Паводле структуры i спосабау выражэння выказнікі падзяляюцца: Просты выраж. словам ці спалуч. слоу, што утвараюць 1 граматычную форму.
У залежнасці ад граматычнага выражэння простыя выказнік падзяляюцца на:
Простыя дзеяслоуныя выказнік выражаюцца дзеясловамі абвеснага, загаднага i умоунага ладу, а таксама інфінітывам: Аддау бы я край самы райскі i дзіуны за ценъ ад сасны на далёкай Радзіме. Могуць ускладняцца, калі выражаюцца 2+ аднолькавымі дзеяс., якія звязваюцца паміж сабой з дапамогай злуч і, ды або бяззлуч. спосабам: Усё лятуцъ i лятуцъ тыя коні, срэбнай збруяй далека грымяцъ... Ускладнены выказ. можа выражацца спалучэннем дзеясл. форм або двух дзеясловау, маюць сінанімічнае ці блізкае значэнне, а таксама асабовай формай дзеяслова узяцъ у спалуч. з др.дзеясловам, звязваючыся з iм з дапамогай злуч-аў i, ды: Чалавек пайшоу куды вочы глядзяць.
Просты я i м е н н ы я . выказ. выражаюцца словамі розных час. мовы, акрамя дзеяс. Часцей за усё такія вык. выражаюцца:
поунымі i кapoткімі прымет. у форме Н. скл: Наш чалавек i лес - родныя, i таму беларус любіць яго.
Наз Н. скл. без прыназ., а таксама ускос.скл. з прыназ.ці без ix Дружба дружбаю, а служба службаю
лічэб. у форме наз. склону i займен. у форме Н./ускос Скл. з прыназ.або без ix: Ты адна для нас, любімая Радзіма.
Простыя іменныя выказ. могуць выражацца дзеепрым., безасабова-прэдыка. словамі, выкліч: Тут вясёлкай сонца акружана, усм1хаецца з кожнай лужыны
Могуць ужывацца часціцы, якія удакладняюць ix значэнне: Гучанне слова -гэта яго жыццё, яго дыханне.
Зрэдку выраж.фразеал.або сінтаксіч. непадзельн. словазлуч, суад-носяцца з асобнымі словамі :Дзядзька - добран, душы чалавек.
Састаўны выказнік. У склад уваходзяць два структурный кампаненты - звязка і выказальнае слова. Выказальнае слова – асн. лексіч. знач. выказніка, дзеяс.звязка - граматычнае; звязка каардынуе граматычную сувязь выказальнага слова з дзейнікам і з'яўляецца паказчыкам катэгорыі часу, ліку, асобы і роду: Праз гадзіну вецер сціх, гром змоўк, маланкі перасталі разрываць цёмнае неба. У якасці звязак ўжы-ваюцца асабовыя формы дзеясловаў (быць, стаць, з'яўляц-ца, лічыцца, зрабіцца, жадаць, зрабіць і інш.), прыметнікі, дзеепрыметнікі і безасабова-прэдыкатыўныя словы (гатоў, рад, павінен, вымушаны, абавязаны, нельга, варта, трэба, немагчыма і інш.). Ролю выказальных слоў могуць выконваць дзеясловы, і іменныя часціны мовы. 3 улікам выражэння выказальных слоў састаўныя выказнікі падзяляюцца на дзеяслоўныя і іменныя.
Саст. дзеяс. –д выказальнае слова ў форме інфінітыва і звязку, выражаную часцей асабовымі формамі дзеяслова: Пачынаюць рабіны ў дварах ружавець. (Звязкі могуць абазначаць пачатак, працяг ці канец дзеяння (стаць, пачаць, заставацца), магчымасць або немагчымасць, жадан-пе або нежаданне, імкненне, схільнасць выканаць тое ці іншае дзеянне (магчы, хацець, імкнуцца,): Ткачук паспрабаваў бегчы, ды хутка адстаў. Зрэдку ў ролі звязкі выступаюць прыметнікі, дзеепрымет. і безасабова-прэдыкатыўныя словы: Я гатоў слухаць там ад зарі да зары перашэпты вяршалін густых угары...
Выказальнае слова саст.дзеясл. выказ. мб выражана фразеалаг.і або сінтаксіч. непадзельн. словазлуч., якія суадносяцца з інфінітывамі: На мяне пачалі ўсе людзі паказваць пальцам.
Састаўны іменны выказ. склад. з выказальн. слова, выраж. імен. ч. м., і дзеяс. звязкі. Выказальнае слова часцей выражаецца:
Наз. Н/уск. скл. Без/з прыназ: Зіма была на зыходзе.
Прымет. Н./Т. скл.: Дні стаялі светлыя, ясныя, бы крышталъ.
Займен.і лічэб. Н./Т. скл: Коннікаў было двое.
дзеепрымет, прысл. і безасабова-прэдыкатыўн.словамі: Васілю стала добра, хораша. Фразеалагізм. або сінтаксіч. непадзель. Словазлуч., якія суадно-сяцца са словамі іменн. ч. м.: Да лесу было рукой падаць. Часці-цы, якія ўдаклад. змест выказальн. слова: Малюнак ужо ёсцъ мастацтва.
Складаны выказнік. Уваходзяць 3+ структур. кампаненты з дзеяслоўнай звязкай. У ролі кампанентаў – інф., розныя формы імен. ч. м.. У залежнасці ад граматычнага выражэння складаныя выказнікі падзя-ляюцца на:
Склад. Дзеяс. выказнікі ўключа-юць асабов. формы дзеясл., якія выступаюць звязкай, і некалькі інф: Сабраліся ісці закопваць на полі бульбу ў бурты, але кагосьці яшчэ няма.
Склад. змешаныя выказнікі выражаюцца спалучэннем 3+ дзеяслоўных і іменных форм, размешчаных у розным парадку: Пытанне можна лічыць высветленым.