Бичгин хәрү
— Не, чи эндр нанд нег бичг бичҗ өгич — гиҗ өвгн маңһдуртнь Кичгә Дорҗиг дахулҗ ирв.
— Батад бичхмб? — гиһәд Дорҗ деерәс авн дорагшан буулһад эклв.
— Сән болдгар бич! Яһҗ бичхинь эврән медҗәхговч... Цаһан, цә, чан,— гичкәд, тәмкән татад Дорҗиг бичгән дуусхинь күләһәд суув.
...Ясн дотрк чимгн мет,
Яңһг дотрк идән мет.
Өөкн дотрк бөөр мет
Өндгн дотрк уург мет.
У, сәәхн көдәд урһсн: урһа зандн модни бүчр мет, буһ марлын гүүдл мет, хурдн сәәхн седклтә, эңкр отхн Бата, менд!
Одахн чини бичг авад маш икәр байрлвидн. Чини бәәдл, яһҗ сурһуль сурчахичн медвидн...»
— Батан эзн Богзгин тускар бичхән бичә марттн —— гиҗ Цаһан сана орулв.
«...Саак чини кеер хайчкад йовҗ одсн хөөдчн чонла харһад зөвәр һарутсн бәәҗ. Богзг манас тер хөөдин ял некәд амр өгл уга бәәв. Чи нам хәрҗ эс ирснчн сән болв. Богзгин дун уурхла, манахна хотнд, селәнә хүүвәс: Мөңкән Канур, Маркин Бадм ахта улс ирәд хург кеһәд, колхоз тогтав.
Ода, чини бичснлә әдл цуг сән дурар колхозд орад төвкнҗәнә. Мана хүвәр нег сән сурһульта икрхг уга күүһәр колхозин ахлач шиидәд сән болв. Тер бийнь хотн болһнар йовад, цәәлһәд, келәд медүләд йовна. Нернь Темәнг гидг күн.
Муузра колхозин ах үкрч болв. Цаһан саальч болад, сән нер зүүһәд, нутгин хургт одад, өмскүл өмсҗ ирв.
Колхоз бүрдәлһнд буру-бусул модьрун йовдл һарһад, худл-хов цацад саалтг болад йовсн улсиг чааҗла харһулв. Саак чини хойрдгч эзн Гришкиг дундын малта, чик седклтә күн гиһәд колхозд орулҗ авв. Сән бәәнә, харһх болһндан чамаг сурна. Наадк баячудын икңкнь туугдад йовҗ одв. Зәрмнь заядар җиирәд ширгҗ йовна.
Ода теегинм бидн чееҗнь сарулдад шин җирһләр әмсхҗәнә. Ода нам үкхәсн өмн тананнь сәәхн җирһл үзхдән икәр байрлҗанав. Чини зургичн аввидн. Хавртан эрк биш ир. Эврән чирәһичн үзхәр бәәнәв. Цаһан, Муузра ахта цуһар чамаг санҗана.
Не, менд бә! Сурһулян сәәнәр сур. Бичг бич. Манахс цуһарн хотарн чамд менд келүлҗәнә, менд харһий!
Чини аав.»
Дорҗ бичгиг экнәс авн сүл күртлнь аав, Цаһан хойрт адһл уга умшҗ өгәд:
— Не, ямаран болҗ? Һаран тәвтн гив.
—
Аав тәвхлә болад
бәәхв, йир сән бичг болҗ— гиһәд Цаһан
цәәһән шүүв.
— Кезәнә маниг иигҗ һаран тәвүлдг билә — гиһәд өвгн барун һариннь эркәд бек түркҗ авад бичг деер дарв.
Бата күсл болад күләҗәсн үүрмүдтән сөөннь өрәл күртл умшҗ өгәд ик төр кев.
Батаг сурһульд йовхин өмн хурл хаахин тускар болсн ик хург — келмрч Отхна Манҗиг алдг йовдл Батан толһаһас һархш. Әмтн унтсна хөөн унтхар седәд нүдән аняд оркх болһнднь, ханцан шамлад, хәәкрәд келсн келмрч Манҗин дүр үзгдәд: алулсна хөөн өнчрәд үлдсн улан махч күүкднь яһв гилч?—гиһәд ухалад оркхлань нөөрнь күрхш.
Маңһдуртнь Бата үүд-түүд уга колхозин ахлач болсн Темәнгт бичг бичв.
Темәнг ямаран залху уга, шулун-дулун күлцнгү күүһинь деер бичгдснәс меднәвидн.
Батан бичг авн Темәнг тер сөөһән сууһад Батад бичгин хәрү бичв.
«Бата, менд! Чини бичсн бичгичнь авад ик гидгәр байрлув. Чамаг эңкр олн үүрмүдтәһән ниидән менд байрта сурһулян сурҗ йовхитн медәд икәр байрлҗанав.Чамаг йовсна хөөн мана һазрт ик гидг үзмҗтә хүврлт болв. Цугинь эн бичгт багтаҗ бичҗ болш уга. Мини хар дегтрт цуг бичәтә бәәнә. Эрсңдән ирсн цагтан умшхч.
Чамаг йовҗахт хурл деер болсн хург әмн һарута болдг болв чигн хөөнән туста хург болв. Олн мана зөв диилв. Отхна Манҗиг бүтәһәд алад, Ленинградас колхоз бүрдәлһнд нөкд болхар ирсн кү хаснас авн манахна зәрмснь сүрдәд, колхозд ордган уурад, әрә өндәҗ йовсн колхозмбидн тарҗ одн гив. Ик гидг эв-арһ кергтә болв. Тегәд селәнә хүүвин ахлач Нүүдлә, парт ячейкин сегләтр (тана Хар болла), Көкин Сарң, Муучкан Санҗ ахта хурад күр кевидн.
«Өмн нуурин һурв», «Дунд нуурин экн», «Ар нур», «Бор нур», «Оватын бура» гиһәд ууҗм бәәсн һазрмудар неҗәдәр тарад, хотн болһар йовад, гер болһнд одад, цәәлһвр өгәд йовҗ тарҗ одсн улсан әрә— гиҗ хәрү хәләлһәд аввидн. Хаагдҗ йовх хурлд — хара бәәх баахн гелңгүд, медәтә манҗнр дунд одад цәәлһвр өгәд колхозд бәрҗәх шин гермүдт нөкд болтн— гиҗ авч ирәд, хар көдлмшт орулад тоосх цокулвидн. Тиигәд тедн хар көдлмшт иҗлдәд, әмтнә бәәдл-җирһл гидг юмн ямаран юминь медсн бәәдл һарв.
Тер
мана авч ирсн гелңгүдәс арвн хойр баахн
арвс болсн гелңгүд «харин ханьд
һарчанавидн»
—
гиҗ «Таңһчин зәңг» газетд өгүлл
(статья)
бичҗ зарлад, мана колхозд орад үлдцхәв.
Тернь манд бас нег сән зөөр болв.
Дөрвн зүсн малын өслтд боомтг уга, өсхнь лавта! Зуг ода деерән күн ик кергтә. Күүнәс зөөр манд уга! Ода күн болһна төлә ноолдх мана эркн төр болҗ йовна. Тер мана колхозд үлдсн гелңгүдт чини таньдг: Кичгә Самтн, тана Зуңһру, Баҗан Зуңһру, Кичгә Чонзн, Деглә Данзн, Тавлин Марл ахта улс бәәнә. Ниднәһә Кольчи та хойр теднд одхдан зүркнднь сальк орулҗ орксн бәәҗ кевтәд.
Олмһа келтә Отхна Манҗиг хоолынь бооҗ алсн гецл, шаҗнд хулдгдсн Харин Гоогн хойр бәргдәд догшн засгла харһҗ туугдв, Арвг гелң ардан хәләл уга Пиитрән орад әрлв. Отхна Манҗин гер-бүлинь колхоздан хар-булг тал авч ирвидн. Бичкдүдинь асрулын герт өгвидн, экнь колхозин саальч болв.
Не, Бата! Сурһулян сәәнәр сур. Чамла хамдан Кольчигәс нань кен гидг күн йовна, нер-усинь бичәд илгә. Зундан эрк биш ир. Чамаг иртл мана колхоз өсх. Цевр цуста сәәхн мөрд өскхәр бәәнәвидн. Шин сурһуль бәрвидн, бичкдүд ордг гер бәрҗәнәвидн. Танахн цуг ниидән менд бәәнә.
Не, менд байрта харһий!
Тана менд күцгч — Темәнг.»