1962 1-2 теегин герл

Харңһу сөөднь Харһад ханьцна. Хәрия гиһәдлә

Эңсәдлә сурна.

Өкәр юмнь 'болна Өр цәәтл көтлнә, Өр ЦӘӘТЛ көтлхнь, Элкн минь урсна.

Цуһараднь таасгдв

КАШКА. Минь игәд цок!

КҮҮКН. Не, не, меджәнәв! Җальҗадур!

КАШКА. Энлм эн! (Жальжадур биилв: сәәхн би).

ПАТРА. Авад од! йир мана күн чадхмн эн. Экинь алдулад, авад од! Тавшсн һазр тарад од! Толһан экн цацгдад од! Ях, ях Энлм эн. Я залул

йир! Өг нааран, эи хәрин әәмгә залуд, өг (Күргнә ээминь ташна.)	И-н
и-и-ив... (Хоолдан шахад, нег нүдән аньн ннцхән	хәә-
к рв.)
К ө ш г.
5-гч зургнь

Көшгнн ца нәр һара бәәнә. Кешгин өмн-зүн өңцгт зурһан күн цаһачуд, доладгчнь тегшлжәнә, кү күләжәцхәнә. Барун бийәснь Дорҗ һарад ирв, цаһан цергә хувцта.

ДОРҖ	(хурдар цаһачудур өөрдәд,	адһсн,			уурта-
һ а р). Мендвт!
ХАЗГУД (үрвәд). Менд бәәнәвдн!					(X а згу-
ДОРҖ. Бадминов, би танд хойр күчр керг даалЬжанав.
дур две гл ж з а а Һ а д.) Эн хазгудтаһан күцәҗ эс чадхийт?
БАДМИНОВ (7-чгнь). Тана закаһар болхгов...
ДОРҖ. Өрлә мана Киштә күргнд морджана, та тер кергиг меднэт,
парила урлдж мордхмн...
БАДМИНОВ (үгинь цока д). Бндн ю кехмб?
ДОРҖ (у у рта) бичә адһ...
БАДМИНОВ (зуһудад). Не, не, соңсжанав!
ДОРҖ. Нанд әмтн күргҗ келцхәв: өрлә күүкд бултсн цагт, му йо-
рта әмтн күүкдиг олдш угаһар кехәр бәәцхәдгҗ...
БАДМИНОВ (үгинь цок ад.) Тиим юмн бээдви?
ДОРҖ. Бичә адһ... Юмна хутхур болжахнь Шалвурк...
БАДМИНОВ. Мана сотняс орһсний?
ДОРҖ	(Бадминовин үгд байрлад). Ээлхн,		тер	Шалвурк.
Шалвуркиг мана герт өөрдәд ирхләнь мөртәһинь бәрәд			авчктн.			Ода
тертн нәәрт бәәнә, юм медҗәхш, күүкд бултх цагт		нәәрәс		һарч		одх.

Минь тер цагаснь авн геттн!

БАДМИНОВ. Оданас авн терүгитн гетхм болвзго? Шалвурктн гер-

тэнлм.

ДОРҖ. Җаңһрчин ач Эрднь Киштәг авч орһх юмнж, орһулдгнь Шалвурк. Оданас авн гетҗ керг уга!

БАДМИНОВ. Киштә теднә санаһар орһад йовхмби?

89

ДОРҖ. Киштә Эрдньд дурта болхла яһнач. Тигәд чигн дашката болҗахгов... Шалвуркиг бәрхләрн ә-чимә һарһхм бит... Олнд медгдҗ

одхла, мана гер бүлд му нерн болх.

БАДМИНОВ. Тигл уга яах билә. Я'һсн болв чнгн тана дү күүкн

нертә юмнлм...

ДОРҖ. Чи толһадан дааҗанач... Алдад оркдг болхла, мини мунери, чини толһад бурунь ирх... Нег кергнь — Шалвуркиг бәрх, хойрдгч кер-

гнь хүрмиг үүмән угаһар өңгрүлх.

БАДМИНОВ (честь өгәд). Сонсжанав! Деернь — Шалвуркастн

му йорта күүнә бәәдл һарад бэәнә...

ДОРЖ. Дигтә... терчн болшевик. Бидн түүнә негинь олхувдн...

Шалвуркиг бәрчкхлә — Эрднь юмнд одхи уга. Кезә гиҗ келвв? БАДМИНОВ: (честь өгәд). Өрлә, нарн һархас урд, күүкд булт-

хла.

ДОРЖМеджч. Сән! Кергән сәәнәр күцәтн! йовтн. БАДМИНОВ. Тигий (Хазгудур.) Соңсвт?

ДОРЖ (Бадминовд шимндәд). Нег сард әәмг деер зогсчксп мана церг церг болдгасн һарчана...

БАДМИНОВ. Дегд икәр әркдж бәәцхәнә...

ДОРҖ. Әркддгиг уурулх кергтә, эс гиҗ төгәлнд юн болжахиг меджәхш. (У л м өөрдәд.) Эн шидр Хоңһр партизанмудтаһан өөрдәд ирчксн бәәнә. Зәңг бичә |һарһ, саглжах кергтә, Зундун күүтрт ирчксн

зәңгтә...

БАДМИНОВ, Соңсҗасм эн энүгитн... Хоңһритн әәмгә баячуднь алад угави?

ДОРҖ. Алх биш, хәрнь терчн баячудиг экинь алдулж, йовна... ЖУ' тово-Абганерово алднар Тундутов нойн церг цуглулҗана гинә, манд тигәрән һарх кергтә... Не, кергән сәәнәр күцәтн!

БАДМИНОВ. Тигий! (һарч одцхав).

6-гч зургнь.

Көшгин өмн Эрднь һарч ирв, уха ухалҗ йовна, шанаһан түшҗ. Деерән бууркта

ЭРДНЬ. Күн болж. өссәрә... негдгч ик йовдлд йовҗанав (Түдлһн).

Җирһл хәәһәд йовжанав. Аавин келәд бәәдг Җаңһрин орншң тиим Бумбин орн олдхм гилч, уга гилч.

Хәрүлж. бәәсн мана хотна мавлмуд менд бәәцхәтн, дакҗ. Эрднин хәәкрлһ соңсхн угат. Таанрт, олн нанла әдл Эрдньс эзн болчксн цагт, би

ирнәв.

Мини өөмжәсн	Сал 1һолин усн, урсхлиннь нурһн деер минй менд
авч йовж, олн ним нанла әдл әмтнд күргж. өг.
Эңкр мини тег!	(Нульмсан арчад). Тер 1өмн бәәсн м'ергн деерән

мини экин цогц авсн бишийч. Аак минь әмдрҗ босад, кө^үнәннь зовлн үзхнчн. Уга, санамр... Чини төлә жирһл олхар би йовҗанав.

Үкх, эс гиҗ җирһл олх. Эн керг мини зам улан хаалһ болж,, нама

көтлдг — мини одн бол!

Төрскн тег! Менд бәәһич, чамдан ирнәв. Чини көк кевс болен ноһан деегүр йовад, өвснэнчн үнр соңсад, цевр аһаричн кииләд, олн янз цец-

гсичн үзәд, олн шовудинчн ду	чиңнхлә —дотр минь баис”а-ми^ а^чг
болҗаһад.) Зуг олна бәәдл	минь тигәд чамта әДД ҮР Р Р әх"
рх болтха!

Аав, ээҗ минь, Шалвуркин келәр болхла, танан удл уга ирҗ харсхв. Шалвурк, сәәхн седклтәвч, зүрктәвч, чама иткжәнәв!.. Иткәд чигн

90

чини заасн орс әәмгүр очанав... Күндтә аав ээж хойран үлдәһәд, эмн әдл Киштәһән авад... Шалвурк минь, чама иткәд тигжэнэв, Киштэ бас иткжэнэ... Меклэд оркхийч? Уга! Киштэ, мини өрүн һарсн нарн минь! (Д у у н а а й с а р к е л ж э н э.)

Цааран эргэд хэлэсн цагтнь Цаад далан жирмг тоолгдм. Нааран эргэд хэлэсн цагтнь Наад далан жирмг тоолгдм Цуснас улан хачрта, Цаснас цаһан санната.

(Улм омгтаһар.)

Бүкл йиртмҗин байриг Би чамд үзләв.

• Чини суусн ормиг

Чөклҗ сууһад үмсләв!

Зуг зөрлцәд һархнь Зүркм хандг билә. Седвртә чамаһан хархинь Седклм амрдг билә.

Цогцарн, цевр халхарн

Цеиг мет һанхнач. Нимгн урлиннь инәдәрн Нүдим минь хаңһанач!

Зург болен дүрснчн

Зүүдн болһним үдшв.

Зандн цецг хачрчн Зүркнә зовлңгим икдүлв!

Зөрлцәд ирсн күмнд Зөгәр нүднчн гилвкнә. Залу баһ наснд Зүүдн болҗ жилвкнә!

Харадан делчксн җивршң Хар нәрхн күмсгтәч.

Хурдн харцх шовуншң Хурц ивт хәләцтәч!

(Тагчг болҗаһад)

Мөрн белн. Цаг өөрдж эс йовхй ода?

Шалвурк орад ирв, барун талас, тегәлкдэн х ә- ләһәд, Эрдньтә харһлдад одв.

ЭРДНЬ. Шалвурк, чивчи?

ШАЛВУРК. Чи ирҗ йовнчи? Мордчн белний? ЭРДНЬ. Белн! Мөрд белн!

ШАЛВУРК. Үрвәд кел. Хама зогсавч мердән?

ЭРДНЬ. Хашаһинь хәрү оньслчкув. Мөрдиг авч ирәд, үүнд Кашкан герин өөр уйчкув, нег кввү өөрнь зогсачкув. Кенә мөрдв эднтн?

ШАЛВУРК. Негнь —хүрмин гиичнрин, негнь — Арзга...

ЭРДНЬ: Негнәннь эмәл, хазар-худрһнь яһсн сәәхн юмсв! ШАЛВУРК. Тер мөрн эмәлчн Арзга... Киштәг хүрмләнь мордулх

гиҗ белдсн мөрн, эмәл хазарнь терчн...

ЭРДНЬ. Улм сән. Та бас орһхм болвзгот?

ШАЛВУРК. Уга, би әәмгтән бәәсн бийнь бәргдхн угав...

ЭРДНЬ. Таниг эднтн алчкхн угай?

91

ШАЛВУРК. Уга! Ю келҗәхмч? Не, чи хүрмин наадн тал од. ЭРДНЬ. Уга, би танта бәәнәв.

ШАЛВУРК. Уга, харта болад бәәх... Чи од.

ЭРДНЬ. Кашка тенд бәәнү?

кииһән

а в а д.) Киштә меддг бол-

ШАЛВУРК. Тенд... (Күндәр

хтов... Медж ав: Зундун күүтрт

улан

партизанмуд

бәәдгж,

тигәрән

орһтн, тендХоңһр гидг залута харһхч...

Не, не Киштәд урж

ЭРДНЬ. Хоңһр гинчи? Зундун күүтрүр гинчи?

өдр келләв... һарад серүцсн цагт гисиг меднә...

(Авч-

ШАЛВУРК. Сән. Не, йов’ Пистул өрмг хойран нанд өгчк.

к н а)

Би,

дун

соңсгдна

Квшг.

7-гч зургнь:

Хәрү хүрмән нәр

болжана.

СОГТУ ЗАЛУ (хәәкрнә). Не эврән биилцхәснь болхл

ода.

Э р-

днь, хойр гергн, хойр

залу

орҗ

ирцхәв — гиичнрихн.

НАМЧА (гиичнрт). Өмәрән йовад сууцхатн. (Гиичнр

сууна,

Эрд'нь үүдн хоорнд зогсв.)

ПАТРА. Адг ядхдан эн орҗ ирсн дөрвинь биилүлцхәтн.

КАШКА. Наадн уга... Эрднь нааран су.

(Бәәрнүрн

заана.)

ЭРДНЬ. (Кашкад). Чи энд бәәһәвчи? (Күрч одад суув.)

КАШКА. Экнәс авн орлцҗах күн адг күртлнь суулцхгов. Зуурм ал-

сн мбһа кевтә, нәр хайчкад,

яһҗ хәрхв. (Киштән

күргн

Кашка-

һур мунүдәр хәләнә).

татцхатн.

(Гиичнрт).

Гиичнр,

НАМЧА (күүкдт).

Гармулян

биилцхәтн’

барка татна). Не, биилцхэтн!

ГАРМОНИСТК (Шарка

СОГТУ ЗАЛУ. Манахс, экләд бииләд, бииһән өгцхәтн.

ЦУҺАР (күүкнәхн). Әәмгиннь нерән бичгә бузрдхтн.

Дөрвүлн

гармошкд

биилцхәв .

НАМЧА. Гиичнрт бииһән өгцхәтн. (Дервүлн

бииһән дуусад

гиичнрт өгцхәв). Не биилцхәтн! (Гиичнр

босад,

өмнгшән

һарад зогсв. Намча көвүд күүкдүрдокъя

ө г в,

дврвн

күн босад, ташмг маля олҗ авцхав).

КҮҮКН (чичрдг экләд татв. Гиичнр бииллдв, күүк-

нә талк дөрвн күн

биилҗ бәәх

гиичнриг

маляһар

нурһарнь

цо кцх а в,

домбрин

айсар

цокцхав.

Гиич-

н р я х л в,

күүкнәхн

инәлдв, би

чилв).

вгв,

гиич-

НАМЧА

(дакад

нег доккя суусн

әмтнд

нрт келв).

Бәәстн, бичә суутн! (Гиичнр өврҗ хәләцхәв. тавн

к ү н т а в н

цөгцд чигә

авч

ирцхәв, зүн

һартан

а л ь ч у р

б ә р ц х ә җ.

Чигәһән

зерглүләд

тәвҗ

өгв,

күүкдгиич-

н р и н һ а р инь нурһн

деернь күлцхәв,

күргинь

бас. Ги-

ичнр өвдгЛҗ сууһаД’,

а м а р н

к ү р ч

у у х з ө в т ә).

Не, ууц-

хатн! (Гиичнр өкәһәДУУИхав)-

1-гч ЗАЛУ (екәһәд УУВ> цуһараһинь уучкв). Яһсн зов-

лнта юмб энтн. (Б о с в.)

ч „

1С,

,

деерән

КИШТӘН КҮРГН (екәв). Чадш угавI...

(Өкәһәд, ааһ

киисәд асхад, чирәһән л а ш ч к в.)

У-у-ф-ф-1

92

КАШКА (инәһәд). Зуурм у! Зуурм новдлта залу болхмжч! (Цуһар инәлдв. Наадкснь цуһар уучкв, һарин күләсулдхв). Гиичнр с у у в. Киштэн к'уртн Кашкаг барж идх нудэр хэлэв, чирәһән альчурар арчв).

НАМЧА. Не, күүк уулюлх цаг болҗ эс йовну? Юн гиж медцхәнәт? КАШКА (Эрднин чикнд шимндчкэд, дакад). Оркрлдх-

мби? Уульл'һнас би икәр әәдв, би тигхлә һарад әрлҗәнәв!

ЭРДНЬ. Бәәсҗә, хамдан һарий! (һарцхав. Киштә Эрдниг

хәләчкәд, альчурар толһаһан буркв). ПАТРА. Не, не, юн гиж тер дууһитн әклдг билә? НАМЧА (ду дуулв).

ТӨРСКНӘН САНЛҺН

Хар келн тоһрун Хаврин сарднь доңһднал. Хәрин һазртнь одхнь

Хәәртә аавнь сангднал.

(Күукд Киштәһүр өөрдв).

ЦУҺАР (дуулцхав):

Хаврин цаг ирхинь Хар һазрнь көкрнәл Хар һазрнь көкрхинь

Хәәртә ээҗнь сангднал (Күукд уульна).

Сал гидг һолнь

Сарул сәәхн урсхлтал.

Сәәхн седклтә ээҗнь		.
Сард һурв сангднал	улм
(Күүкд		уульна)-
Эврә ээҗнн келнь
Муха тонһргин мөргнл.
Күүнә ээҗин келнь
Хурц тоңһргин ирл.
Аавин кесн эмәлнь
Элх дутман янзтал.
Ээҗин кесн эднь
Элх дутман өңгтәл.
Ээҗзн дотран санхнь,
Элкн минь урсна.
Ээҗәсн эвәлтә шидрхн
Эңкр юмн угал.		ИКДВ).
(уульлһн
Күүнә зовлң гидгтн
Хөөт эк |болнал.
Күүнә зовлң гидгтн
Хөөт нас барнал.	улм	нкдв).
(Уульлһн

СОРТУ ЗАЛУ. Болх ода! Эс гиж би уульн гижәнәв! Тоһрун шовуна дун Тенгр деер җиңннәл. Тоһрунла әдлцүлх санан

Толһанм экинь жицнүлнәл.

(Уульлһн номһрв).

93

Теегин цевр аһаринь Теңгрүр хәләһәд киилнәльв. Тоһрун әдл цуһараһинь Төгәлхинь яһнав гинәльв.

(Дун чилв, уульлһц зогсв).

НАМЧА (н у л ь м с а н а р ч а д). Болх ода, уульцхаснтн!

ПАТРА. Эврә бийнь күчәр уулюлчкад, болҗ гидгҗ!			(инәлдв).
НАМЧА. һарч сергцхәтн! (Күүкд	цуһар	босцхав).
НАМЧА (дуулв).
Хәрин һазринтн
Хәәрмжнь баһла,
Хөөт экинтн
Харнь иклә.
һарсн һазринтн
һашунь әмтәхнлә
Биш газринтн
Булмгнь һашунла.		һ а р ч	йо в цх а н а).
(Күүкд	босад
һарсн ээҗәсн
һарад йовлальв
һашута нульмсан
һарһад асхлальв.
(Гармошкд ,«Һ а л у н ш о в у»			татв. Намча

басһарчодв. Цуһар һарчодцхав). СОГТУ ЗАЛУ (дуул в).

Судлта салаһар . Сун дөшләльв. Сәәхн Янжадан Күрч ядлальв.

Модн тагтарнь Мөлкн дөшләльв. Медмг Янжадан Күрч ядлав.

Мөңкр һалзнан Унад һарлав.

Мини болхичн Сурад эцсләв.

Күүкд һарсна хөөннь, сцена ца мөрдин ә һарв. Хәәкрлһн, үүмән-шуу-

ган. Мөрдин турудин әәһәс довтлсн ә һарад одв. Әнь хольгдҗ одв. Вннтовк хагдв, дакад нег хагдв. Гармошк тагчг болҗ одв. Гармонистк гармошкан хайчкад, һарад гүүж одв. Согту залу, әәһәд нүдән бүлтәлһәд хәәкрв: «альчк! альчк!» тигчкәд чирәһән уру кеһәд киисәд, хайчксн гармошкар толһаһан бүркв. Сценәр дамҗад һартан револьвертә Дорж гүүв, ардаснь цаһачуд гүүлдв... Үүмән икдв... Хәәкрлдв: «Киштэг булаһад авч одв, Киштә уга! Киштә уга! Дорҗ хәәкрв: Мөрд авч ир! «Шалвурк» «Эрднь». «Киштә». «Кашка» Ноолдҗах бәәдлтә: «Мә чамд, экән алдмр». Ташмг малян ә һарна. Сценәр дамҗад күргнәхн гүү-

лдв. Хәәкрлдән, шууглдан икдж одв).

СОГТУ ЗАЛУ (үрвәд өндәв). Әмтә деерән әмән авч һархми

энчн. (Ноолдан уга талгшанднь һарад зулв).

94

ДОРЖ.. Келж ас хамаран орһулсан. (Дөрвн	күн Шалвуркиг
Һ а р а с н ь а вчксн түл кэд о р а д нр цхәв.	Өмннь Дорҗ пи-

с т у л т а).

ШАЛВУРК (деерк киилгнь шуурч). Чамта кун гиҗ күүндхв? ДОРЖНантай? (Шалвуркур өөрдв).

ШАЛВУРК. Мә! (Дорҗин чирэд нульмв).

ДОРЖ, (һалзурж одв). һарһчктн һазаран! (Шалвуркиг а в- адһарч одцхав).

ШАЛВУРКИН ДУН. Өвр уга, экн уга үкрч1

ДОРЖ.ИН ДУН. Мэ! (Пистул хагдв).

Ко ш г.

ҺУРВДГЧ эклцнь

8-гч зургнь

Орс хотид бээх партизанок отрядим штаб. Сюкиев дежурить кежәнә. Амуев һосан хатхж авчана. Дарлтан пулемет арчжана. Герин эзн орс—крестьянк хот кежэнэ. Дар­ ма—хальмг күүкн хот келһнд дөн болжана. Холас товин дун күржиннә, пулеметин э

Парна. Партпзанмуд дуулжацхана.

Сэм-яла хамрта-ла Пранцузлань-вай. Сөрглдн-яла бээжл-а

Чавчлдальв-вай.

Хальмг-яла һавшуниһинь Үзүлләльв-вай, Праннузигинь сөргәд-яла Чавчлдлальв-вай.

Ээжиһән уулюлад-ла

Хольҗлальв-вай

Энкр-яла нутгиһән Харслальв-вай.

ДАРЛТАН (босад, һаран кенчрәр арчв). Чамта төрл болад бәәвүльв ода. («М аксимин» халхинь арчҗана). Хотинь 1өгчгхлә, хагшадл бәәдг залу болжана. Ик түргн инәдтә күн!-

САВР: Эн ноолданд бидн негән олхвдн. Үкхлә үкх, күләж бәәсн,- хәәж йовсн җирһлән олхла олх.. Эн «Максимчн» манд җирһл оллцх эд. Хагшдгнь сән болхла, болад бәәснь тер. Сонсжанта? Эн Буденный, Городовиков эднә товин дун болх! Энтн шин жирһл аашхин зәкг!

АМУЕВ (генткн). Залу! йнр урд олн һазрас игж цуглрж негдж жирһл көөлдх гиж кен санжасн болхв?

СЮКИЕВ. Мана Хоңһрнн арһ болжахгов...

ДАРЛТАН. Хоңһрч Лениниг татдг, Ленина хаалһар йовж йовх күн.

ДАРМА. Коммунист күн.

АМУЕВ (үнәртән). Коммунист бишлә. Большевик күн терчн.

Сергиенко нанд тйгж келләхн.

САВР. Лениниг татдг күн болхла-нань юмн керг уга. Болад бәәх-

гов тер.

СЮКИЕВ. Хоңһрта йовхла негндән һарчл бәәнәвдн. (С а в р у р) Чи

Ик-Дөрвдә бишийч? Хоңһр танахна күн бишй?

ОАВР. Уга. Теңгә хальмгуд дунд сур1һулин багш йовсн күн. Эврә бийнь угатя.күүнә үрн. Хоңһр Сергиенко хойриг дахж болжана.

95

АМУЕВ. Толһаһан даалһад, әмән даалһад йовҗасмдн энлм...

ДАРМА, һарсн һазртан кесг жиләс авн одад уга. Әәмгә баячуднь

Хоңһриг алхар белн бола юмн.

СЮКИЕВ. Гер^бүл, төрл-төрсн бәәдг болхгов?

ДАРМА. Бәл уга’ Бәәдг болв чигн хәрдг арһ бәәнү? Ода улм кесг-

тән хәрш уга!

ДАРЛТАН. һарсн һазр-усан үзл уга йовна гидгтн күчр зовлңгл..,

(Гүүнәр саналдна). • САВР (саналдад). Тиим, тиим... Хоңһртн зовсан күүнд медүлхш...

ДАРЛТАН. Би Иҗлин көвәд, Хальмг Базрт өсләв. (Тагчг болҗаһад.) Иҗлиг төрскн экләрн әдл саннав. Ээх, Иҗл гидгиг та> сән медхшлт!.. Кедү сай әмтн теҗәлән олхар көлсән өгнә. Хавр болад оркхла, тер заһсна иүүдлинь яахв! Адун-адунар йовад оркхла, тер зонь харлад йовад йовна. Салгин көдлмшчнр, өдр сө уга эзнд көдлсн бийньгеснь хоосн, көлнь нүцгн, хувцнь хаһрха йовцхана. Ода тер хамгиг көдлсн болһнь авдг болхла-җирһл гидг җирһл болхмн тер.

САВР. Хоцһран, орс ахнран дахад бидн ода йовж. йовх, тер хамг

олна эс болх тинчи.		,	күцә-
ДАРЛТАН	(нудрман үзүләд). Мана эн әәрстә һарарн
сн юмн — мана	болхнь	лавта!.. (Невчк ухалҗаһад.) Ээх,	Ижл,

Ижл. Сарин сарул, тиим төвшүн сө һарад хәләдгов Ижлиг. Минь ода игәд нүдндм үзгдәд бәәнә (нүдән бүрилһв): сарин сарул, салькн

уга... Зуг зәрмдән серд фиҺзд салькн экрәд оркна... Әәдрхнә һалмудоддуд болад уснд тольрхна. Сарин толян Ижлин йоралд хайчксн геринь керән ик алтн болж үзгднә... Ахш талас ик цаһан һал-керм җивәд аашна... деерк давхртнь баячуд җирһж йовна, дорк давхртнь угатьнр йовна...

мишгән сүүвдсн угатьнр... көдлмш хәәж йовх угатьнр... Утар татад дууллдна, дунь дүүрң нульмста. Ээх, Ижл. Ик усталч—уснанчн өрәлньугать-

нрин һашута нульмснл. Тер усн дотр мана хальмг угатьнрин чигн нульмсн йовна. Күн үзәд уга чигн билә тер нульмсиг, күн үзхәр чигн седәд уга билә...

АМУЕВ (чиннн бәәж). Яһсн ик халдан болжахмб. (Товин су­ ми хаһрснь холассонсгдв. Цуһар чиңнлдв).

СЮКИЕВ. һазр-һазрин сәәхниг келҗ керг угал... Җирһлиг биди ода эн ноолдандан олхла, тер олн сәәхн һазрмуд улм сәәхрж, нарн мандан мандлх...

АМУЕВ. һазр-һазриннь сәәхниг келдг болхла-мана Цаһан нуурас сәәхн һазр бәәдвү? Өндр тиим толһан деер һарчкад, хәрүлж йовсн ма-

лан тәвчкәд һәәххлә... өрлә уняртад бәәнәлм мана Цаһан нур, а цань Шорвнь яахмб? Көк кевс болен, сәәхн үнртә ээҗ тег яахмб’ Хулен дунд өндглдг олн зүсн шовунь яахмб... Игәд оркхла цусн халад, бий хал-хал

гиһәд бәәхгов.

СЮКИЕВ. Дәәсән дарад, гертән әмд-менд ирдгән эрит залус. Тер цагт нег негндән гиич ирәд, ода эн дәәлдҗ йовсан санад байр кехвдн.

САВР (С ю к и е в ү р) • Танахнд ямр сәәхн юмн бәәнә?

СЮКИЕВ. О, о мана Кек тенге келчкхлэ, чилш уга тууль болхгов. Хавр экләд месн хәәлжәсн цагт хун шовун адун-адунар ниеж ирэд, шуһрмг түүдгиг меднт залус?

АМУЕВ. Шуһрмг түүнә гиенчн юмб?			кевтэ
СЮКИЕВ. Хаврт тигнэлм... Хун месн >деер ирэд хонна, хон
тертәлдәд кевтцхәнә Эвдрәд уснд уһагдсн	бичкн-бичкн	мөсдиг	түүж
иднэлм. (Тагчг болжа1һад.) Теңгсәс	салькн үләһәд орксн		цагт,
мөстә һолмуд деегүр усн нүүһәд күрч ирнэлм. Тер усн		деегүр	цанар

йовхла гиһит...

96

ДАРМА (өврҗәнә). Усн деегүр цанар йовна гиен юмн сонсжасм эн. Өвәрц юмби? '

САВР. А манакнд Буркчн гидг хотхр һазр бәәнә. Цорасас ик ход

‘биш... Өвсн-усарн элвг, аң-шовуһарн элвг... Өрлә һарад һәәхдм болх- ла-буднһтрад бәәдг, үдлә һарад һәәхдм болхла-җирлһн урлдад бәәдг, нарни сүүрд һарад һәәхдм болхла, манурад бәәдг, өөрдәд ирхлә, өвснә үнрәрн канкнад, идхм болхла ид, долах болхла дола гиһәд бәәдг һазр.

ДАРЛТАН. Теегт сәәхн зургуд дала...

ДАРМА. Зуг олн угатьнринь җирһлән олж, авх кергтә.

САВР. Дигтә үг.

СЮКИЕВ. Угатьнрин зовлңгиг уга болһад, баячудиг дархла болна...

(тагчг болҗаһад). Өрлә. Теңгр цевр. Теңгснн нөөрнь сергҗәнә, көл-һаран тинилһәд эвшәж. бәәх бәәдлтә... Ик холас, олн әңг һазрастеңгсүр урсҗ оржах һолмуд талас гөлм татҗах ловцнрин дун соңсгдна. Тедн дуулҗана... Дуулҗах дуунднь һашун нульмсн... (Генткн серд гиһәд). Дакҗ һашун нульмсн һархн уга! һархн уга! Уга!

ДАРЛТАН (экләд дуулв, партизанмуднь дахв).

Карпат-яла уулднь Күрләльв-вай Күчтә-яла дәәсиһинь Күүчләльв-вай.

Долда-яла кеериһән Унлальв-вай.

Дөрвн үзгин дәәсиһәнь

Дарлальв-вай.

(Үүдн хоорнд Хоңһр, Сергиенко хойр орҗ ирв, партизанмудиннь дуу-

һинь чиңҗәцхәнә. Партизанмуд теднән орҗ ирсиг медҗәхш).

Орс-яла әмтнләнь Негдлцләльв-вай Орс-яла нутгиһан Харслальв-вай

Кутуз-яла нойиһән Дахлальв-вай Күчр-яла дәәсиһннь-я Дарлальв-вай.

(Хоңһр Сергиенко хойр түргн йовад столур өөрдв, партизанмуд бо-

сҗ одцхав. Амуев һосан өмсв. Хоңһр Сергиенко хойр таша деерән маузермудта).

ПАРТИЗАНМУД (цуһар) Ирчкв! ХОҢҺР, СЕРГИЕНКО (дегц). Э, э ирчкввдн! ХОҢҺР (уха гүүлгәд).

«Орс әмтнләнь негдлцләв...

Орс нутган харслцлав...

Кутуз ноян дахлав...

Күчр дәәсинь дарлав...».

(Партизанмуд Хоңһрин келсн	үг болһнинь опы­
та һ ар чицнҗ бәэцхәнә).	ч

СЕРГИЕНКО. Хальмг орс хойрин туужин туск үнн дун.

ХОҢҺР. Энтн хальмгин дотран сансан һарһад дуулсн дун. Иксәәхн, ик үнтә дун, үнтәһәс үнтә... Хальмг әмтнә седклнь-алтн... (Итәд кел-

7 Свет в степи

97

.	..	п а и г п в	д е р в н		партизан,	хойр
жәсн цагтнь Ү',я"г			Трофимов Санл хойр„„
цогц авч	оо’ЛвихавЦуһар бо’сж одцхав. Хонһр, Сер.
?и^коВ:ойРрЖврРвад ’врА».Лдас«ь				о а ртиз а н и у д н ь Йо-
в в). Яһад одснтн энв?		„	_	.	„ „
СЕРГИЕНКО (үрвәд		ке л в). Санл... Трофимов...
ХОҢҺР	(партизанмуд толһаһан				уру кеһәд	зогсц-

хав). Келтн... Юн учрв?

1-ч ПАРТИЗАН. Тана келсәр разведкд һарлавдн...

2-ч ПАРТИЗАН. Цаһачудин арвн мертэ кун—зулж иовсн хойр мер-

тә кү көөҗ йовцхаҗ...

З-ч ПАРТИЗАН. Теднлә халдан һарад... Трофимов Санл хойр киисж одв...

ХОҢҺР. Юн хойр мөртә кумб?

4-ч ПАРТИЗАН. Зулж йовсн хойр мөртә күүһинь бәрҗ аввдн.

1-гч ПАРТИЗАН: Тер хойрнь баахн көвүн күүкн хойр... Теднэ келәр болхла, теднэ хотнд цаһа-н церг зогсҗадгҗ, зу шаху мөртә кун бэ-

әцхәнә гинэ.

ХОҢҺР (Дарлтанд). Тер хойр мөртә күүһинь нааран авад иртн... (Дарлта.н һарч одв. Хоңһр п а р т и з а н м у д т а н келҗэнә). Тана дуунтн гун ухата дун. Мана өмнмдн орс хальмт хойр кевтнэ. Би хойраһинь меднәв. Угатя эк-эцгин үрдүд, кун кевтә җирһл гидг юм үзәд уга улс билә. Орс хальмг хойрин ирх жирһлин төлә, олн угатьн-

рин жирһлин төлә уксн хойр кун болжана эдн... (та гчг	б о л в).
СЕРГИЕНКО (һундлтаһар). Сәәхн зөргтә чигн	хойр кун билэ

эдн... Ода нульмс асхҗ керг уга. Эднлә әдл үкн-үктлән угатьнрин җирһлин төлә ноолдхла болжана. Трофимов Ростовин орс көдлмшч, арднь хойр үрнь... гергнь... көгшн экнь улдсн бээнэ.

ХОҢҺР (уха г у у л гә д). Тууҗин ут-туршар орс, хальмг	эмтн
негдәд, җирһлин төлә ноолдад йова юмн, эн хойр эмтн хамдан	цусан

асхад, ах-дү төрскн иньг-амргуд болад бээсн улс. Трофимов Санл хойриг кезэд чигн мартхн угавдн...

1-гч ПАРТИЗАН. Ода улм тигжэхгов...

ХОҢҺР. Ода улм... Разин Пугачев хойр хальмгин зуркнд мартгдш

уга юмс.

Петр хаана мертэ цергт хальмгуд бас орс эмтнлэ негдж, орс нутган харслцсмн. Наполеонла дээлдхд—хальмг бас цусан хээрлл уга ас-

хҗ... Хальмг мертэ церг Парижд чигн куосмн... Кутузов йойиг дахсн

гидгтн унн. Орс улсин ик дурта фельдмаршал Кутузов гидг буурл устэ

евгн бас хальмгин баатр болҗ тоолгдна... Ода эн цагт орс кедлмшчнрин кетлврч—Ленин... мана кун;—Ленин. (Хоң|һр толһаһан өөдән ке:һәд өмнәгшән зүткәд) Ленин! Ханжанавдн танд! Кесг зун жилин туршарт харңһу йовсн хальмгудт сулдхвр олсндтн, танд мөргжәнә-

вдн! (Толһаһан гекәд мөргв). Тенд, хол Москвад				бәәх	Ленин
тандан андһаран егч бәәнәвдн!	Хамаран көтлнәт— кетлсн			талгшандтн
' йовнавдн... Сулдхврин ик ноолдан — мана нарн улм мандлтха!
9-гч зургнь.
Урдк гертзн. Хоңһр сууна. нег юм умшж бәәһәд, дакад бичв, «Орж болхнй?»
гисн	күүнә	ә	һарв.
ХОҢҺР (үудн тал	х	0	, (Эрднь, Кашка,		Киш-
тә эдн орҗ ирцхәв).			Р

98