Эрнҗәнә шиидвр

. Кс.юр

Республнкин ар узгт бээх ранонд шншлк даалһврар тавн хонг хоо- ран Эрнжэн ирла.

Кергэн күцачкәд, эн өрүн-өрла босад, ценкр ширтә, һурвн төгэтә мотоцикл дсср сууһад, өргн һо шоссейн хаалһар өмн үзг халәһәд һарв.

Хаалһин хойр амар дерәлдсн моддуднн хамтхасдт унсн ерүн чнг ик хар толһа <1атцас мандлад һарч йовх шар парна герлд гнлвкв Тед- нә сармта сүүдрнь көкрж урһҗасн цаһан буудян һазрт тусв Халуч буурл ажрһ мет урньж йовсн мотоцикл тотхж зогсв. Зелләд урһсп молд, делсад нәәхлджәх таран хойрнн хоорнд Эрнжән буув.

һазр деер элк-түргүр кевтчкәд, экрж уләжәсн салькпд иәахләд, бор һазриг бүтәһәд, бичрмүдән сарсалһад һарчах тәрәг үзж Эрнҗан байрлв.

Шовһр үзүрта нәрхн хамтхасдт унсн ерүн чиг. һазр ивтлж булта-

хларн-күчндэд һарсн келен кевта чнихлтв. Эрижән нег цен урһмлиг татад таслхар седв, болв уңгнь сенгрсн уга. Сән!..

Тер ормасн босад, эзн күүиә нүдәр зргүлҗ хәләһәд. мотоцикл дее- рән сууһад, цааранднь тәрә шинжлкәр көндрэд һарв.

Дарунь арва, ичмән, зарм харһв. Цаһан һуйр кевтэн һазр бүтәһэд һарчксн бэәнә; шинкн һэзрин море ивтләд, нарна герлин цолд багтж, нүдән нссһәд'һарчахнь чнгн бәәнэ. Эн шин һарчах урһмлнн еслт медхәр Эрнжән дакн машинәсн буув.

Шовһр үзүртә нэрхн ноһан, бнчрмүдәрн шимндж, эмтә юмс мет, киилж. парна герл, серүн салькн хойрт байсж дегжәх болж медгднә.

Болв һазрас тежал звдг урһмлмудт, эзнә асрлг керггәһинь Эрн- жән сән меднә Эврәннь шнм-сүүсәрн теткдг, ээж мет, көгшн теегт кен эс дурта болхв! Эрнжән мартен болхий?.. Уга!

Мотоцикл деерән мордад, һо хаалһдан орв. Эрнжәнә толһад тод- лвр олн.

...Деед, дорд хойр үзгт товнн дун уурад, дәрин утан талрад, дәә- нәс салдсмуд хәрж ирцхәхд-теднә негиь болж залает һарсн офицер Очра Эрнжән, Снврнн темр хаалһии нег станцд асхн шндр нрж буув. Урднь суңһгар зэиг авси ач кевүнь мөрн цаиар тосж ирж. Хошан ачад, цан деер һарад суув. Совр-соврар хатрсн мерн-цан йова-йовҗ станцас херн дуунад бәәх селәнд еөрдәд ирв. Эн-зах уга цаһан цасн дунд энд- тенд овалчксн өвсд бэәх болж медгдв. Өөрдад ирхлә, цаснд ээм күрт- лән даргдсн, соломар бүрксн шавр гермүд болҗ һарв.

Эрнжән һурвдгч хонгган колхоэд бригадир болж орв. Тиигхд кол- хозмуд йнр түрү-зүдү билә: малнь баһ. тәрәнь зерлг арваһар аржанар даргддг, һазр хаһлсн болад. әрә керсннь көлврүлдг; кедлдг улснь ховр- тиим түрү цаг билэ.

Эрнҗән көдлн бзәж, селәнә эдл-ахуи институтд заочн сурв. Тер хо- орнд техникум тегсәсн ба-ахн күүкн Киштә колхозд зоотехник болж квдлхәр ирв. Эн хойр таньлдад, ханьцад гер-бүл болсиь тер.

Түрүн үрн һарсна хеен, Киштәг көдлмшән хай, эс гнж контор эр- гәд, амр квдлмшт орх болвзгоч гиж Эрнжән дурннь сунһла.

Киштә: — Чи намаг оданас авн герт суулһад, хэәс-тулһан эргдг кү кехәр бәәнч? Үктлән кадлмшән-хайшгов — гиж керлдад али гилә.

Өдр, сармуд, һолнн урсхул мет, давад бәәв. Цаг, зуг һанцхн бийднь медгддг эврәннь тамһан күн болһна бәәдлд болн жнрһлд үлдәнә.

Долан селәнә баахн колхозмуд нниләд, чидлтә ик нег колхозд тохрв. Тер хоорнд Эрнжән инстнтутан тогсәһәд, колхозии ах агроном болв.

Күнд гемәс эдгәд, келд оржах күүншн, колхоз өдр нрвәс чидлнь немгдәд, кел-һариннь бульчңгуд хатурад, улм телжад нрв... Мал-гернь өеад, тәрән-темснә урһцнь зввәр пемгдв Колхозникүдин күч-келсиэ ед- рнь ясрад, авдг һуйр-буудянни, менгнәнни тонь улм өеәд нрв. Урмдта- һар гүжрж. шунж омтн кедддг болнхав.

Түрү-зүдү иагт колхозас һарад, балһс орсн улсин түрүнкснь хәрү гүүлдж ирихәв. Эн динлврт Эрнжән, Киштә хойрин күч-көлснь бас орв. Эн хамгннь орн-нутт мартен уга. Эрнжәниг эмнг һазр эдллһкд орлцад, тәрәнә урһи оедлүллһнд ик нөкд болснднь күч-көлснә УланТуг орденәр ачлв.

Зоотехник Киштәг малын эдл-уш өөдлүллһнд орлцснднь селәнэ эдл-ахун һәәхүлд орлцулад. 'һәәхүлин цаһан мвңгн медаляр ачлв. Тииы :1к бахта-байрта цаг эклв...

...Халук һан. Эрюкән аиана машинд өлг-эдән ачад, шоферин еөр күүкдән суулһчкад, бнйнь Киштәтәһан хоюрн деер һарч суув. Дивн станц ард үлдө. Төрскн теегин үнр толһа сергмәр кзңкнна. Тегәлидән тиньгр вргн тег.

Тер хоорнд Эрнжән арв һар жнлдан бээсн Алтайип уулин омрун дорк һазр уханднь орв. Ө-шуһу модта, элвг кек ноһата, сувсн мет цетан нуурта сер-сер салькта, бүр-бүр хурта һазр. Гем уга, келсан х арвлхла, мана тег бас тмим болх ээвта! Давен арен жилд узгден тоот ода сангдна.

Өссн, боссн һазр гиж лотран ухалсан, амна алдгар эн сонсхад келв.

— Юн гинач? — гиж Киштэ Эрнжәнүр эргв.

— Садмуд кекрж шуугх, каналмуд нрж тег уелх!—гиж залунь хэру егв Тиим нк ицлттэ эн дарунь Элегии гостиницын вер нрж буув.

Манһдуртнь Эрнжән тацһчнн селана эдл-ахун управленьд ирв. Дамшлтта агроном гиһәд. энуг управленьд үлдәхәр ссдв. Зуг баэдг патьр уга болж һарв. 'Колхоз, совхозмудар кедлх орм баавчн, бас патьр уга болж һарв.

Тер ксвтан, гостинниин вер тав хонсн иаг била. Баар орсн Кнштэ еерән нег теглг нурһта хар залу дахулж аашна. Өөрдәд ирхлань, Эрн- жэн таньв: Бата! Манжин Бата! Дәәнә иагт Эрнжанэ ротд взводин командир новла. Шулун-шудрмг, шогч-наадч кун болдмн. Кесг дакж альвк-дольгна уршгар генн йовдлмуд һарһад. засгла харһснь Эрнжэнд тоолгдв.

— Үр капитан, тана һардврт лейтенант Манджиев ирв! — гйһәд, хойр өскәһән харһулад, барун һаран цохдан бәрәд. марзаж тер ниав.

— Бата! Мел хувржго кевтамч! Хойр иньг теврлдв. Арен жнлдан харһад уга хойр ииьган тер чнлхш. Тер хоорнд патьр уга болад, энунл баахинь медчкад, Бата селвган егв:

Мана управлень ах инспекторт орх ку хаэжана. Кемржэн тааста кун харһхла, патьр өгхэр бэанэ. Таниг лун уга авх,—гив.

— Әрлһ цааран, инспектор болж чадшгов, тетклһнз кедлмш мини шуднд даагдшо. Эн хойр аэрстэ һарчн, буудя-һуйр урһах, садмуд тәрхин тела бэәх һармуд,— гнһәд хойр һариннь альхан Батан өмн дслгж эи ииәв. Минь тер саамд Эрнжән хөкрлж кслхлэрп, маңһдур тетклНнэ управленьд одж кедлмшт орхв гнж сансн уга била.

Зуг генткн нег зеткртә йовдл Эрнжәнэ бат шнидврнг хамх цокв. Манһдур өрүнднь болхла. кевүн күүкн хойрнь гемпәд, халу дөрәд хонж.

— Ора десрән хаан уга, баәһә бэаж, урнәсн хольжх юмн бнчә үзгдг! Кемрҗэн патьр өгхләнь, тетклһнә управленьд чигн орад көдл- хмн, бас советск учрежденьям,—гиж үнндән әәчксн Киштә келв. Арһ уга. урн-садна тела Эрнжән тетклһнә управленд ирв. Эрнжәниг инспек- торд орулв. Тер өдртән гостинниин еөрәс нууһәд Эрнжәнәхн патьрторв

Эрнжәнә седкл тевкнсн уга.

Генткн нег дакж парк дунд, баахп цагин иньг Адучла Эрижән харһв. Алуч ба.41снас хол бнш совхозд ах зоотехник болж көдлжэх болж һарв.

— Кезә нууж ирвч? Альдаран кедлмшт һархар бэәнәч? — гиж Адуч сурв.

— Одахн нуүж ирләв, — гиһәд, альд, ямаран кедлмшт орсан ну- ухар седв •

— Тиим болхла, йир сән. Чамла харһад би чидвв. Ода хоюрк селә- нә эдл-ахун управлень орхмн. Мана совхозд ах агроном кергтә. Зуг дав-деерән патрар му. Тернь гем уга, шин гер бәртл манад багтад бә- әцхэй,—гиж Адуч келв. Зөвәр тулжаһад:

— Би кедлмшт орчквв гнж,—Эркжэн хәрү өгв.

— Альд, ямаран кедлмшт орвч?

Тетклһнә управленьд инспектор орвө,—гиж келчкәд, гем һарһсн күн кевтә, һартан бәрҗәсн тиирцгән урднь үзәд уга юмн кевтә шилтәд. Эрнжән ямаран уршгар тер кедлмшт орсан келв.

— Әвртә бүлакн орм олж авч кевтәмч* Хэврһ-хажуһар орсн хавр намрин салькнд хаһлсн һазр эргәд, шатсн-һаң халунд, шора-тооснд даргдад теегт агроном көдлхар-серүн кабинета, седкл санамр, нәәмн частан кедлчкод, амрарн кевтснь деер болжахгов. Бүләкн орм! —гиж Адуч давслв.

— Тенд к»длх күн бас кергтәлм,—гиж Эрнжән эврәннь седклан аадрулхар келв.

— Күн болһн, тер дотр коммунист күн, альд эндр ик керггә болжа- нач, тер ормд көдлх зевтә. Тетклһнә управленья кодлсиәс агроном болад кодлхләрн, орн-нутгт ик олзтаһан чи эврән биичнь меднәч. Ода деерән селәнә-эдл ахун спецналнстнр әвртә кергтәһиньбас меднәч! Зуг, сән комерсант болх угаһичнь бн меджәхшив, — гнж Адуч келв.

Тер өдрәс нааран кесг цаг давб. Эрнжән тетклһна управленд кедлэ. Киштә, эврә эрдмин кедлмш олдлго, лавкд хулдач болж орла. Көвүн күүкн хойрнь всәд школд оржана. Ннднәһә Эрнжәнд онц гер барж өгв. Бәадл-жирһл өдр ирвәс ясрад бәәв, зуг Эрнжәна седкл тевкнхш. Кедл­мш нк күнд бнш. Кннод, тсатрд, дурта һазртан одх цаг бәәнә.

— Балһснд баэсн деер баәж, үрн садндан сурһуль-эрдм сурһхвдн, күүкн ода кегҗмнн школд оржана, манд нань юн ксрггәи? «Хен сүүлин тела, күи үрнэ тела»,— гигәд, Эр|гжәниг селэид олхмн гиж келх болһ- нднь Киштә хәрүидг бнлә.

Күмин шар хулсн мет нигт, күүнәс ондр, атхад авхла-альхн дүүрдг арзасн ут сахлта, хорһлжн мет чивх толһаһан дахж нәәхлсн таран дунд йовсн болж кссг дакж Эрнжэна зүүднл ордмн.

Колхозд көдлжәсн цагтан ерүн өрлә босад. җиргсн шовуднн ду соңгсад. өдрин дуусн йоаад, хаврин түрүһәр һазр хаһлсн трактормуд эргәд, асхпднь бригадин өер, дәрвкәд шатен һалнг бүслж сууһад. хөкр, инәдтә йовддмудин тускар күүндцхәдг бншин! Негнаннь кслснг наад* кснь улм егжәләл, элкән кештл ннәхләрн, өдрин луусн цуцрснь, һарар авад хайсн мет, мартгддг била.

Буслсн седклин тодлвр буйсад хуурх чигн бәәсн биз. Болв баһ на- снн нньг Адуч харһх болһндан хөкр-наадн хойрар ссргәдг била. Адуч ода совхознн директор болж кедлжәна. Совхозин кергәр сар болҺн гил- та балһснд ирнә.

Эрнжәннг эн команднровкл йовх өдр Адуч бас харһад:

— На, коммерсант, балһсна бүлэкн орман ханад, барвән тннилһх дурн баәну? Мана совхозд ах агроном кергтә, урлнь көдлжэсн күүг окгдан совхозд директор тәвчкв. .Киштәд бас кедлмш олдх,—гнж келв.

— Күн кевтәһар келлго, яһад кү маажлд бәәнәч—гиж Эрнжән хәрүив.

— Хәрнь тер, кемржәи совхозур һар.х седкл бәәхлә, түдлго зәңгл- чктн. Би кезадчн тана сввн бишнй! — гиж Адуч хекрлв.

Эн хамг тоот Эрнҗанә уханд орж сангдв. Болх!.. Кнштәла ода шү- рүһәр күүндх кергтэ!—гиж Эрнжән шиидв. Тер хоорнд мотоцикл балһ- сна захэр орад ирв.

Эрнжән гертан ирәд, хувцан тәаләд, һаран уһачкзд, хот уудг «ра­дон орж ирв

Тсглг нурһта, меелүр хамрта, эвтәкн нэрхн күмсгтә, ээлтә жөолкн хар нүдтә, һуч «сүрсн наста күүкд күн бешап эргж хот кежәнә. Залуһан уурта бәәдлтә орж ирсинь үзчкәд:— Эрнжән. чирәчнь бархлзад, яһсмч? Аль новей кергчнь күцсн угай?—гнв.

— йирлан, байрлх дала юм үзсн угав?

Тер хоорнд Киштә хотан тәрлкст кеһәд, эалуһяннь тус емннь, стол һацд сууһад хотан эдлв.

Зевәр удан тагчк бәэжәһәд Эрнмоән келв: —йовсн керг йир сәәнәр күцв. Зуг чамла күүндх гөр баәнә. Эн управленьд көдләд, дигтә тавн

жил болсиг чн сан мсднач. Зуг кедү байрлх юмн узгдв гиж, миин седкл ханж. байрлх дури курад уга. Мел иег юмн тату болен болад баэдг билэ. Эндр өрүн эрт һарад, зууран кун кевтә кииһән авад, һаң болхла халурхад, книтн болхла лаарад. хур-чнг эс орхла, геснь татгдад, олп зүсн хортнларн ноолдад орчлц үзхәр һарч йовх тара узчкад, нанд ним санан орв; келн-амн уга урһмл кесг олн дааендан даргдлго һазрнн кере нвтлэд һархла, келтэ-амта кун седклан юнгад эс дахдв?

Эрнжаннг эн үгән күцц чиләһад уга баэтлнь, стол һатц суусн Киш- та хойр нүдән зермәлһәд, барун һартан бәржасн серәһән зөрц тәрел- кләрн харһулж жикнүләд, утзрж дор ормасн босн йовж келв:

— Села орхар седдгән ода чигн мартад угавч? Мартлго мини нерн деерас бас эрлһ егчк, би бас селәнә эдл-ахун спеииалистлм! — гиж дамбрлсн бәәдлтэһәр, емннь кесг дакж Эрнжаниг эмунә тускар ду һард- гинь таслсн бәрцәрн келв.

— Эрлһ өгх сената болхла, эврән бичәд огч чадхнчи меджәнәв. Би болхла, эндрин бийднь кедлмшасн һарх эрлһ вгнәв,—гиж төвшүнәр, нег мвслж шиидад авчксн күүнэ дууһар харү өгв.

— Эзнә дурн, йовхла йов, зуг би куукдтәһән альдаранчн одшгов. Совхозд одж, едр-сө уга көдлж, хуучн шаван көндәхәр бәэдг болхмн эн! — гиж келэд. үүдән ардан шивж хаачкад, һарч одв.

Адһм угаһар хувцан өмсад, Эрнҗэн көдлмштан һарв.

Управленә начальникнн кабинетд орж ирад, командировкд одсн кергиннь тускар эхрар келчкад, начальникин емн нег цаас оркв

Цергә кев-янзта хувцнь нов-ц-махмудтнь нрлцсн, төсрг хар чнрәтә, теглг нурһта, тсвкрләд хәәчлсн усиэннь өрәлднь буурл орсн, томһ хар сахлта, тәв һарсн наста начальник Эрнжәнә эрлһнг болһамжтаһар умшчкад, келв:

— һучдгч жилнн эклцәр, намаг багшнн сурһуль тегсэсн баахн комсомолец көвүг тетклһнә көдлмшт көдлтха гиһад йовулла. Турүн авгтан би бас эврәннь эрдмэр каллхәр седлав. Болв партии келен угас һарч болшго. Эндр одр күртл, һуч һар жнлд көдләм эн. Нег өдр чигн эн кедлмш угаһар баэж чадшго кевтав. Чн эвраннь эрлһдән бнчжч: «Өдгә цагт эн көдлмшәс селәнә эдл-ахуд эврәннь специзлистяр кедлх- ларн, нк тус кургхв». Болв мана кодлмш бас кергтә. Цаглань кергтэ материалар эс теткхлә, нег чигн колхоз эс гиж совхоз көдлж чадшго биший. Дакад чини ормд йилһл уга эдл-ахун специалист керггэлм. Се­лена эдл-ахун өслтд чини эндрк көдлмшин келен чигн бас оржана — гнж санх керггә, — гнһад. начальник Эрнжәнә нүдинь шилтж хәләв.

— Уга, би батар шиндад авчкв.

— Эндр суббот, манһдур воскресень. Некәдүр ир. Өрүн күртл ши- ндврән солядчн бәэхч, харэд Кишталәрн зөвшл,— гиһәд эн шиидвриг һанцхн Киштә бурушах гиһәд, Эрнҗәнә дотран ухалсиг, хатхсн мет харһулҗ келәд. начальник һаран вгв.

Кедлмштән шунмһа, хурц-хурдн селвгта, төвшун бәрцтә, ямаран чигн кунд кергиг нәэһннь олж куцәдг Эрнҗән начальннкд сәәнәр таасг- дла. Тегэд көдлмшәси һархар егсн Эрнжәнә эрлһн терүнд таасгдсн уга.

Эрнжән гертан орж ирчкәд, гнич ирсмб, яһсмб гнж алңтрв. Стол дер хот-хол белн, өврнь нег шил чаһр тәвәтә бәанә. Кнштә кееһә хувцан вмсчксн. негл гиичии күн кевтә цемшаһад стол һатц сууна Эрнжән орж ирчкәд, Кнштәһүр иег хәләһәд, столур нег .халәһәд, юн учрар инм тоовр болжахинь медж чаджахш.

'Нарн уга буркг өдр била, болв Кнштәи хойр халхнь минчиһәд, хойр нуднь гилвкәл. үкс ормасн босад, Эрнжәнә һараснь авад, өөрәи баәсн стулд авч ирж суу.тһв.

— Ямаран спектакль болжахмб энчнь? — гнһәд, Эрнжән гергнүрн алитрж хәлав. Киштә инәмсклсн ецгэн алдлго, нүдэн бурлзүлад, өмнк 26

шилтә чаһрас өөрән бәәсн чиркд кеһәд, Эрижәнә хойр ээмас барәд, керсү хәләцәр шилтв.

Кесг жил хооран, колхоза кедлжәх иагтан залуһиннн седкл банр- лулхар иигж тосдг била.

Болв сүл жилмүдт. медәржах насна уршг гихв, аль төвкнүн седк- лнн сүүдрнь тер бүлакн зүркнә залнг халхлв гихв, — ним байрта одр- мүд эн хойрт ховр бнлә. Акад юмб? Юн болв гихив? Гисн санан, учр- утхннь, медәд уга бәәсн Эрнжәнд орж өврүлв.

— Арһулджа, энүг, хәләлч,— гнж кслн, Кишгә стол деерас шүү- рәд авч ®гсн телеграммиг Эрнжан умшв:

•Совхозин директор Очировд.

Эврэннь спецнальностярн кедлхәр шнидвдн тчк. Совхозур иүүх келг күләжанәвдн тчк Эрнжак -Киштә».

КИМБИН АНДРЕИ