Һазрин эзн

Тарана кодлмш эклхнн тускар кегдсн хург төгсв. Хургин әмтн гер- герүрн тарцхав. Ваня чигн уульнцд һарв... һаза арә үласн серүн хүүрә салькн сержнннә. Деер. үүлн уга көк тенгрт, оддуд чиги чирмлдиә. Да­ла болен нохасас.нег чигн ноха «һам>—гиж ә һархш. Цуһар унтж одҗ. Оевнн орал давж йовх цаг. Эргндән тагчг кевтх эжго тег, эн орчлигнн эзнь болж негг сангдна.

Трактористнрин курс тегсәһәд. трактор залх зөв авсн эрә арви зурһа орсн наста Ваня Криворучко 1947 жил. хаврин сөоһәр, негл орун амтәхн ноөрәс зулж йовхшнг, хая-хая энд-тендән хулмадж халәчкэд, эн соөни харнһу аһуг хаһлад. шудпад йовна. Ваня аавлаһан әдл улсла хамдан сууж эндр эдл-ахун тер хайлһнд түрүн болж орлцсндан бас нсг үлү шунлтта.

Дәәнә хоөтк түрү җилмүдт трактормуд чнгн йир хатәр. терүн деер сууж кодлсн күнь нам нк хүвтә күн болж тоолгддг била. Тегад чиги өр наәхиг күләж чаддг тесвр уга баахн көвүн кеер. хаһлжах һззрин өер бэәх тракторд эн харңһу сеенн бнйднь күрх болад һарад йовдгньэн.

Хургт келгдсн үгмуд энүна уханд лзкн-дакн тодлгдад, тарана һаз- риг хорн хонгин дотр хаһлж. тэрэһән тәрж дуусхмн гнж хургт авгдсн шнидвр энүнә чикнд минь ода келгджәх метәр, сонсгдсн болад йовна. Кевүнә көлдк хойр башмс шарлжна кора бичрмүдлә шурглдж һарсн шурд-шурд гисн эәд «шулун-шулуһар>—гиж давтгдж келгдсн болад йовна.

Бас нсг баахн цаг йовад орксна хоень Ванян емн нэрхн, ут татасн харлад үзгдв. Эн-хаһлсн һазр. Күил кеж йовен трактор дарунь курив. Тракторур оордж ирн бийарн терун деер һарчкад, бригадирнг күлаһәд. чеежин адһмта Ваня кеегтан суула...

Цагтан ним соньн. күч-келснә саахн эклц Ваняг механизаторск кодлмшлэ арвн тавн жил хооран залһлдулсмн. Арен таен жилин дотр энүнә бәәдл-жирһлд зовар ик хеврлт учрв. Болв. эн эвраннь дурта код- лмшэен салад уга. Ода Иван Иванович Криворучко ик медрлта, ик дамшлтта тракторист-бульдозерист болн комбайнер.

9 9 9

Совхозин эс гиж колхозин сан кедлачин тускар бичхар седсн кун түрүләд эн эдл-ахун конторт ирад совхозин директорла, колхозин.ах-

лачла, парторганизации сеглатрла, нань чигн һардачнрла күүндх, тегәд теднә заасн күүнэ кедлмшин үзмжннь медх, терүнә көдлмшлань тань- лдх-тегэд оч терүна тускар бичх кергта болж 'һарна. Болв Целнни рай­она «Западный» совхозин көдлач Иван Иванович Криворучкон тускар медх эовта эн совхозин директор чигн, парторганизации сеглатр эн саамд евр ши др уга била. Эн шунмһа кедлачин тускар энунла хамдан нег совхоза кедлжах хоочнр ик бүл ән үг келцхәнә

— Иван Иванович гиһәд манд нег күчтә күн баәнә. Би терүнә фа- мнлинь нам медхшв. Цуг мана хоочнр Иван Иванович гилдна. Би чигн тннгҗ нераднав. Тер эндр мана отарт ирж хвона лулан хата кех бээр малтхм, теруг күләжәнәв,— гиж маила күүиджәһәд. ах хооч Үлмжнн Араша кслв.

— Би теругичнь Ваня гиде. Эврәннь адг ковунлэ цацу кууг яһж Иван Иванович гиһәд бэахв!?—гиж талдан ах хееч Үлмжин Муутл келв.

«Күчтә күн», «Цүг мана хеечнр терүг Иван Иванович гиҗ народ­на», «Би Ваня гиде гиж хеечнрин келен булан угмуд», «Тертн юн кедл- мш кедв’ Яһж кедлдв?», «Терүгитн альд үзж болх?» гиен сурврмуд ардасн татхнь алдг уга.

...Ямаран чигн кедлмш, эвра нег гудү нэпа болна бншнй, улгурлхт, тара хуралһн, мал толан авлһн. Тингхла, тер көдлмшиг кех күцәх та- рэчнрин, мальчнрин баадл жирһл терүнлэ ирлцнһү болхнь — йирин бәәх.

Болв Иван Иванович кедлмшин тиим гүдү цагнь — бүкл жил гиж келхлэ — хажһр болх гиж сангдхш.

Ода үвл өердәд курч ирсн цаг. Толан авх хоонд. тер дотр увлар хурһлх хеодт, лулан хаша кергта Тер хашан бээриг улан гиен бийнь, намрнн сармудин дотр малтж дуусх кергта. Иван Иванович дуусж чигн баэна.

Үвлзигүр зеегден «вен баһ. Бүкл үвлдан күршго Тер овсинь зоох, дакад трактора» ясх, комбайпан ясх кергта. Эн тоот кодлмшәп кеһад дуусад ирхлань, хаврин сар еердэд курч ирна—тарана һазр хаһлх кер- па. Цань хадлһн-өвсн еердэд курч нрна. Алькнь болв чигн эвра цагтан, днг — дараһарн таерха уга йовлдад ирад йовна. Кемр «Западный» сов­хозин һазрар йовж йовад кеер күржннсн тракторнн а соисхла — тер трактормуднн негнь Иван Ивановнчнн трактор гиж тоолхла — эндурхн угат. Өвс иаглань хадж, малд сан шнмта хот белдлһнд тракторист кун орлил уга эс бэаснь—йирин медгджана

Эндр трактор деер суусн Иван Иванович, манһдур комбайн деер су- уһад һархнь бэарн улс йирин медцханэ. Эн йовдл тара хадж хуралһна гүдү цагт болна. Иван Криворучко тракторан оркчкад, комбайнан авад һарна.

Совхозин куч-келечнр государствд хулдсн буудяһан зоож огад. малдан огх тежалан белдж авад, тарана кедлмшан котрэх. Болв Иван Ивановичин кодлмш котрхш-энуна бульдозер эзэн күләжанә. Ниднак толге эн жил хурһлх ход болж одвш. Дулан хашан бээр малтх керг- талм.

Деер келгден кодлмшмудин алькнь Иван Ивановничд һол коддмш, алькнь һол биш көдлмшинь йнлһж, медхд хату нам Иван Иванович бийнь йнлһҗ зааж чадшго-тиим соньн.

Ямаран кодлмш, кеза кедг болвчн, зуг саэнар, дигга даратаһар, ташр зурзһасн, даалһврасн давулад кедг Иван Криворучко эн жял чигн тингж кодов.

Зуг тракторист болна гиен селана эдл-зхуд көдлжах күүнд дегд бэһ. Дзкад нет специальность эрк биш авх кергта,— гиж эн, нег цагг, нег меслж шиидла.

Седад, седсан куцэдг улсин негнь — Иван Криворучко. 1950 жллас

нааран Иван Иванович — комбайнер. Иван Криворучко эн жил 470 гектар тара хадж хурав. яечн микһ һар пуд буудя цокв. Иван Ивано­вич Криворучко 19о5 жилас нааран «Западный» совхозд кедлжана. Энунэ кедг кедлмш гиж шишлн заахд гуру, боле эн тракторист, ком­байнер. Тегад чнгн ик зуудан трактор комбайнд кедлна, 1959 жилэс на­аран Криворучко бульдозерист. Совхознн мал-гер, эдл-аху жил ирвас есад йовна, теруг дахад Иван Ивановичин медлмш иктэд йовна. Эн шун- мһа кедлач ход төлан авх дулан хашан баәр малтж белдлһнд дервн жил даранднь кедлжрна.

— Цуг хеечнриг иим хашаһар нидн теткчкен болж тоолжалав, эн жил дакад дервн тиим хаша кех кергта болв. Хойринь дуусчкад ах хе- еч Ванькаевин отарт нрәд һурвдгчинь эклад малтжатл нааран йовулв. Араша Улюмджиевин ход увләр хурһлх, тиигхлэ тедна бааринь эрг кеж дуусх кергта,—гиж Иван Иванович манд кслв.

Кучта машин куржннж бээһәд кендрэд, уралан девшв. Кест зун миңһн жилмүдин туршарт кендрл уга кевтсн хагсу мокһл, эвтә һарин залврт һанхжах кучтэ машнһәр ерггдад, тоехгдх хашан баарна ам коеж овалгдна.

Энунд утдан 70 метр, ергндан 7,4 метр хаша тоехгдх зевтэ. Болв машиһар малтжах һаэрнн хойр хажук ташу кердгстэһэн букл зу шаху метр болна. Тиигхлэ зуг дулан хаша болһна бәәр бел дна гиен — микһ шаху кубометр эле, хагсу моңһл сөңглж һарһлһн болжана. Баахн цагян дотр Криворучко эвраннь бульдозерар дервн минһ шаху кубометр малтж хайв. һазр ямаран хату? Иегл чолун. Тракторин емнк болд иринь Лаэрт арв уга хажһр шигдэхла—һазрт гуунар шаагдад хамхрх, эс гиж хаар авгдад халад деегшән һарч ирх-тус уга кн кедлмш. Тиигэд иег «өөкн эргц кеһад оркхла увлин ахр едр кедах. Иван Иванович се- еһар чигн кедлна. Болв сеөһәр, харнһуд кесн кедлмш басл их чилврта.

Иван 'Криворучкон эк эцг хоюрн енгрж одцхасн, зуг хадм эк эцг хойрнь баана. <Куу^кн* кургн хойрнь теднан хармнад. гертан яса амр суутн — гиен бийнь болл уга, эн евгн эмгн хоюрн хеечнр болж кедл< зфна.

Иим сан кедлачин, теруна ерк-булин баадл—жнрһл, терүнәс улу сэахн болтха гиж йерах дури курка. Энунэ ууһн күүкн Люся ода арап хойрта, тавдгч класст сурна, дарукнь — 2-ч классин сурһульч — Надя. Эн хойрас доргшан бас дервн бичкн баана.

Кедлмшин хеен амрх болад ирсн Иван Ивановичиг: «папа» — гиж дуудлдсн зурһан дун хашан ууднд, Иван Криворучкон цудцар пуск гу- уж, теруна һучн неги насна чидлиг хөвтә жирһлин байрар дуургна. Ке- ерас, кунд кедлмшин хеен, кешад ирсн эцгд энунас улу сан амрлһн бэ- ахий!.. Дакад, деернь, кино, библиотек немчкий.

һучн неги жилэс арвн тавн җнлднь ингэд кедлад, иигад амрад ба­ржах, эк кууна тускар бас чигн келх дури курнэ. Болв дав дер игад тегский.

Н А А Д Н