Khabunova_E_E__1210_ulmt_205_str_2005g
.pdfХуд бәрлдхлә, тәвдг йөрәл
Не, ирсн тадн болвчн, Ирүлсн бидн болвчн Эрән уга элгн болҗ, Татв чигн тасршго, Матилһв чигн матишго, Салһв чигн салшго, Утлв чигн чилшго, Шар зусн мет наалдңһу, Шар тосн мет хәәлңгү Батта сән худнр болый! Цаһан мөңгнлә әдл Цевр уха зүүҗ, Эңкр элгн-садн болҗ,
Эн кевәрн йовх болый!
(Хобунов Анатолий Эрдниевич)
Өмскүлин йөрәл
Өмссн өмскүлнь Өлзәтә цаһан хаалһта болҗ,
Өгсн, өгүлсн уга - цуһар Оньдин иигҗ өмскүл өмсч, Өвкнриннь йос бәрҗ, Ут наста, бат кишгтә болҗ, Оньдин дөрвн цагт Улан чирәһәрн үзлцҗ, Үр-өңгин седкләр, Элгн-садна йосар, Элглцҗ, золһлцҗ, Өмскүл-өлгцән өмслцҗ, Оньдин иигҗ Иньг-амрг йовхиг Олн деедс хәәрлтхә!
(Бочаева Цаган)
91
* * *
Өмсснь үүнәс үлү Олн өмскүл өмсч, Олыг эләҗ, эцәҗ, Цал буурл үстә Цаһан өвгн болҗ,
Эднь элҗ, эзнь мөңкрҗ, Өмскснь оньдин дөрвн цагт Үр-өңгән, элгн-садан Өмскүл-өлгцәрн тевчҗ, Өглһнә эзн болҗ йовтха!
(Корвикова Цаган)
Өмскүл йөрәлһн
Өгчәх бидн Өглһнә эзн болҗ,
Өгсн өглһнь, өмсксн хувцнь өлзәтә болҗ, Өмссн худнртан шиңгрҗ, Өлзәтә цаһан хаалһта болҗ, Цуһар амулң эдлҗ,
Цуһар ут наста, бат кишгтә болҗ, Иргчдән үүнәс үлү сәәхн Олн зах хувц өмсч, эләҗ йовтха!
(Убушиев Санҗ Нохашкиевич)
* * *
Өмссн өмскүлнь Өлзәтә цаһан хаалһта болҗ,
Өмссн чигнь, өмскүлснь чигнь Ут наста, бат кишгтә болҗ, Оньдин дөрвн цагт Улан чирәһәрн үзлцҗ, Элгн-садна йосар, Үр-дүңгин седкләр, Элглцҗ, золһлцҗ,
92
Өмскүл-өлҗән өмслцҗ, Оньдин иим иньг-амрг йовцхатха!
Ик чинртә өмскүл өмссн мана бергн чигн Цал буурл үстә эмгн болҗ, Олн ач-җичнриннь кишгт багтҗ йовхиг
Делкән Эзн Цаһан аав хәәрлх болтха!
(Убушиев Багла Нохашкиевич)
Герин эзнд тәвсн йөрәл
Ааһта цә бәрүлҗ өгсн эзн Алтн болсн үрдүдтәһән Өөк-тосар урсч, Өнр-өсклң бәәҗ, Хәр халунас ирснднь
Хаалһин ундынь белдҗ, Хәәстә хотан кеҗ, Күүнд келүлл уга Нохад хуцулл уга,
Амулң эдлҗ йовх болтха!
(Бодашкиева Цаган)
Худнрин авч ирсн хот йөрәлһн
Худнрин авч ирсн хот Хамг эдлсн әмтнд Аршан хәәрн болҗ, Идсн олн әмтнь
Өлзәтә цаһан хаалһта болҗ, Суусарн олн болҗ, Бәәсәрн байн болҗ, «Йов» гих зарһ уга, «Ях» гих өвчн уга, Киитн булгин уснд, Көк девән өвснд, Дән уга давд бәәршч,
93
Ирдгнь байн болҗ, Иҗлнь олн болҗ,
Идсн махнь маднд аршан болтха!
(Убушиев Санҗ Нохашкиевич)
* * *
Не, элгн-садн болҗах худнр, Авч ирсн өөк-махан Аав-ээҗдән бәрҗ, Идән-чигән элвг-делвг болҗ,
Хоорндан орлцҗ, һарлҗ йовцхай! Хөөннь чигн иигҗ Харһҗ, байрта сәәхн йовцхай!
(Нохашкиева Тоста)
Хүрмин хот йөрәлһн
Хәр халунас Ханьцхар ирсн Худнрин хот-хол Эдлсн маднд
Шалдрң хамгнь ундн болҗ, Өткн хамгнь теҗәл болҗ, Нәр-наадн сән-сәәхн болҗ, Наснь ут болҗ, Суусарн өнр болҗ, Бәәсәрн байн болҗ,
Оньдин иигҗ дала-нала болҗ, Дүркрҗ йовх болтха!
Шиир бәрсн күргн Өркән өндәлһҗ, өсч-өргҗҗ,
Зееһән бәрх олн үрн-садта болҗ, Кезәд чигн иигҗ хадмудтан Ирҗ, унд авч ирҗ, Байрта, бахта йовх болтха!
(Манджиева Галина Эрендженовна)
94
Әркин долан цацлын йөрәл
Әрк экләд цацхла, тәвдг йөрәл:
«Һалын Окн Теңгр, һал кесгин аюлас менд-амулң бәәлһхитн эрҗ, сурҗ, зальврҗанавидн. Цөг, хәәрхн!» - гиҗ әркин цөгцәс цацлын цөгцәр һал талагшан цацдмн.
Хойрдгч цацл: «А, хәәрхн, Деедин олн бурхнд идән-чигәни дееҗ бәрҗ, кишг-буй евәхитн эрҗ сурҗанавидн. Цөг, хәәрхн!» - гиҗ әрк деегшән цацдмн.
Һурвдгч цацл: «Делкән Цаһан Авһа эн идән-чигәнә ур дееҗ бәрҗ, деернь дел болҗ, дорань сүл болҗ, унтсн бидниг - серүлҗ, мартсн биднд - уха орулҗ, альк нег әәх-ичхәс гетлгхитн эрҗ, сурҗ бәәнәвидн. Цөг, хәәрхн!» - гиҗ барун талагшан деегшән әрк цацдмн.
Дөрвдгч цацл: «Заян Ачурт идән-чигәһәрн ур дееҗ бәрҗәнәвидн. Цадҗ, ханҗ, цааран хәләҗ, атхсан тәвҗ, аньсан хәләҗ, кишгән ардан өгч, буян эврән эдлх болцхатн. Цөг, хәәрхн!» - гиҗ, Заян Ачурт нерәдҗ, зүн талагшан деегшән әрк цацдмн.
Тавдгч цацл: «Чиңгс Богдо хан, сүүртн өндр, өргн болҗ, нутгнурһан дән даҗг уга, төвкнүн бәәлһҗ, кишг-буй евәҗ өршәхитн сурҗ, эн идән-чигәни ур дееҗ танд бәрҗ зальврҗанавидн. Цөг, хәәрхн!» - гиҗ әркән хавхгин деерк хотхрт кедмн.
Зурһадгч цацл: «Хашг хар архг дунд уга дүүрң, өлсснәннь гесинь цадхҗ, ундасснаннь ундынь хәрүлҗ, өдрт һурв өвдгәр дөңнүлҗ нерәлҗәхитн эрҗ, сурҗ, зальврҗанавидн. Цөг, хәәрхн!» - гиҗ архгта чигәнүр цацдмн.
Доладгч цацл: «Орхиг орулҗ, һархиг бооҗ, хар санатаһинь цааран хәләлһҗ, сән санатаһинь нааран хәләлһҗ, эмәлтә мөр үүднәс хөөһүллго, зурһан зүүл хамг әмтнә амулңд багтахиг сурҗ зальврҗанавидн. Цөг, хәәрхн!» - гиҗ үүдн тал, эркн тал цацдмн.
(Убушиев Э.Н.)
95
Күргиг мөрнд суулһхла, тәвдг йөрәл
Не, көвүн, эн унсн мөрнчн Эзндән эңкр, Көөсән күцдг,
Көөгдсндән күцгддго Утьлта көлгн арнзл болтха!
Унсн эзнь ут наста, бат кишгтә, Цецгәнь цевр, чееҗнь сарул, Седклдән зовлң уга, Севркәдән заг уга, Нүүхәснь тоосн бүргҗ, Зуухаснь утан бүргҗ, Оньдин өркнь секәтә, Үүднь тәәләтә,
Үүдн хоорнднь оньдин гиичнрин Мөрн сөөлһәтә, Идән-чигәһәрн элвг-делвг бәәх болтха!
(Сангаева Отхн)
Ду дуулсн күрг йөрәлһн
Дуулсн дуунтн Дүүрән болҗ, Дуулсн улс ут наста, Бат кишгтә болҗ
Әмәр олн, аһрусар байн болтн! Дуулсн мана күргн, Дахулҗ ирсн ахнь, Даңгин иигҗ аав-ээҗнрән Күндлҗ, дууһан дуулҗ, Сөңгән өгч йовтн!
(Сангаева Отхн)
96
Көвүнә хүрм һарад йовхин өмн тәвдг йөрәл
Не, мана ...
Сән-сәәхн һазаран һарч, Хүрм-хутяр ачҗ, Негнь -хойр болҗ,
Хойрнь - һурвн, һурвнь -дөрвн, Дөрвнь - тавн, арвн болҗ, Өсҗ-өргҗҗ, амулң эдлҗ, Байрта тиньгр, Хүрм-хутярта, Сән-сәәхн иртхә!
Олн көгшдән күндлдг, Олн баһчудан эрклүлдг,
Көгшн, бичкн, дунд һурван эрклүлдг Толһата сәәхн бер авч ирх болтха! Мана ... байрта бүүртә Сәәхн өрк болҗ, Олн ах-дүүдән
Тоомсрта, байрта суухиг Заян ачур болн Деедин олн бурхд Мана Зуңква бурхн,
Бурхн багш евәтн, хәәрхн!
(Даваева Киштя)
Хаалһин йөрәл
Хол һазрт һарчах таанр, Сансн санантн күцҗ, Сәксн үүлтн бүтҗ, Йовсн һазртан Күүнд келүлл уга, Нохад хуцулл уга, Мөңгн хаалһар йовҗ,
Мөрнәннь чикнд нар урһаҗ, Алтн җола хәрү эргүлҗ, Амулң менд ирх болтн!
97
4. Очаг
* * *
Һазаран һарчах ахнр-дүүнр, Одсн һазртан Байрта-бахмҗтаһар гиичлҗ, Көөсән күцҗ, Күцәсән эс алдҗ,
Мөрнәннь чикнд нар урһаҗ, Менд-амулң ирх болтн!
(Босхаева Галина)
* * *
Не, ут хаалһд йовҗах Ахнр-дүүнр, үр-дүң, Одсн һазртан чинртә гиич болҗ,
Нәр-наадан байртаһар һарһҗ, Кех кергән күмн йосар күцәҗ, Чик йовдл үүдәҗ, нерән һарһҗ, Эрүл-менд Элгн-садан темцҗ, Хәрү ирх болтн!
Маңна тиньгр Маңһдур өрүн орҗ ирх болтн!
(Санджиева Сән - Цаг)
Күүк күргҗәх әмтнд тәвдг йөрәл
Не, күүкән күргәд һарчах Авһ-җивһ, ахнр, дүүнр, Одсн һазртан тоомсрта гиич болҗ, Олн хурсн әмт байрлулҗ,
Авч одсн му үрндән омг болҗ, Даалһсн кергән Күмн йосар күцәҗ,
Алтн җолаһан эргүлҗ, Амулң менд ирцхәтн!
(Босхаева Галина)
98
Күргүлин йөрәл
Күүкән күргәд һарчах Күндтә ахнр-дүүнр, Одсн һазртан
Тоомсрта гиич-һууч болҗ, Тохман дуудулҗ, Худнртаһан халун үгән күүндҗ,
Ханьцҗ, элгн-садн болсан батрулҗ, Байрта-бахмҗтаһар Нәр-наадан угтҗ, Мөрнәннь чикнд нар урһаҗ, Амулң менд ирцхәтн!
(Босхомджиева Куука)
Бер йөрәлһн
Не, мана орулҗ авсн бер Ут наста, бат кишгтә болҗ, Кен ахан күндлҗ, Кен дүүһән өкәрлҗ, Күндтә, хәәртә һазрт Көлән болһаҗ ишкҗ, «Һар» гихлә - һарч, «Ор» гихлә - орҗ, Өрлә урлдҗ босч,
Өркән цаглань хәрүлҗ, Һазак-дотакан бүрткҗ, Күүнд келүлл уга, Нохад хуцулл уга Өкәрлдг бер болтха! Мини бер көвүн хойрин Таслад, ишкәд эдлхньТосн, өөкн болтха! Татв-татв тасрш уга, Утлв-утлв чилш уга, Уһав-уһав һарш уга Сәәхн иньг-амрг болтн! (Корвикова Цаган)
99
Шин буулһсн бер йөрәлһн
Буулһҗ авсн бермдн Бат кишгтә, ут наста болҗ Ирсн һазртан шиңгрҗ, Нег өлзәтә үрн болтха!
Өмн бийднь хөн, хурһн ишкҗ, Дала-нала болҗ, өсч, өргҗҗ, Өрлә босч, өркән хәрүлҗ, «Ор» гихлә - орҗ, «Һар» гихлә - һарч, Оньдинд иигҗ
Олна җирһлд багтҗ йович, хәәрхн!
(Даваева Киштя)
Шин буулһсн бер йөрәлһн
Не, ирсн бер Ут наста, бат кишгтә болҗ, Ирсн һазртан
Өлзәтә үрн болҗ, Ээҗ-аавиннь Буйн-кишгт күртҗ, Олн көгшдиннь Бәрц бәрҗ, Кен ахан күндлҗ,
Кен дүүһән эрклүлҗ, «Ор» гихлә - орҗ, «Һар» гихлә - һарч, Олн көгшдтән оошагдҗ, Орар дүүрң окта,
Көнҗләр дүүрң көвүдтә,
100