Khabunova_E_E__1210_ulmt_205_str_2005g
.pdfБүүвлдә-бүүвлдә Әәлин улстан зог болсн Бүүвлдә-бүүвлдә
Алтн шарһин җивр болсн Бүүвлдә -бүүвлдә Ах эгчдән түшг болсн Бүүвлдә-бүүвлдә
Арц саңгин үнр болсн Бүүвлдә-бүүвлдә Алг цецгин үзл болсн Бүүвлдә-бүүвлдә
Һазад зандна бүчр болсн Бүүвлдә-бүүвлдә Һалвр зандна бүчр болсн Бүүвлдә -бүүвлдә Эк орни тулг болсн Бүүвлдә-бүүвлдә
Эвдрл дәәсни дарлһ болсн Бүүвлдә-бүүвлдә
Бичкдүдин амн зокъял
Дарҗңгуд
Долан одн, долан бурхн, Долалулн деер дүңгәҗ бәәнә, Долалуһинь дола дәкҗ Давтад келхлә, килнц әрлҗәнә.
Нооста ноцхн Нооста ноцхн ноцхлсмб? Аль
Ноосн уга нүцкн ноцхн ноцхлсмб? Нооста ноцхн ноцхлл уга Ноосн уга, нүцкн ноцхн ноцхлх билү?
(һурв дәкч нег кииһәр келгдх зөвтә)
151
***
Тавлҗ төдглсн Тәвн болд төдгнь Тас тусв.
Наһцхин нохцрхад, Нәәмн хурнясн нигтрҗ, Һаһа һазак һалас Һуйр һарһв.
***
Белә-белә, Бөкн-шова, Шова-диди, Шолтн һая, Һая -диди Һанцхн довң, Довң -диди,
Догшн -мааҗур, Мааҗур -диди, Марһл -аһа Аһа -диди, Алтн худг, Худг-диди, Хумха тайг, Тайг-диди, Тарһн өвсн, Түмнәхн түлҗ, Харвхс халҗ, Хар модн шач,
Җирд, бүрд, таш.
(Ангарикова Хулһн Контуновна, 1929, Баһ цоохр, Эрднихн)
152
Тоолңгуд
Апчин, топчин, кермн, зелмн, харда, барда, чикн, булң, чикчә, таш. Кермн, ялмн, зельмн, девәлә, ноһала, начн, зорхн, гекәлә, һогаля, гекс.
Зог үг
Нәәҗ, нәәҗ, нәәҗлхү? Нәәмн нуһл хуваху?
Хоюрн, хоюрн үүрлхү? Хойр нуһл хуваху?
Тавулн, тавулн таарлцху? Тавн нуһл хуваху?
Элә, элә эргнә Ишк хург үргәнә.
Керә, керә эргнә Кел ам татна
Начн, начн ниснә Ноха, така үргәнә
Наадлңһуд
Гүүһәд ирх гүзән бәәнүй? Күцәд ирх күчн бәәнүй? Тууһад ирх түрә бәәнүй? Халдад ирх хәврһ бәәнүй? Хазад авх шүдн бәәнүй?...
***
Кен күцх, Кермн, Зелмн Булһн, Бугни, Бурд, чирд, таш!
Абчн-чибчн, Кельмнзельмн Харда-барда, Чикн таш!
Керә, керә кеңгс, Кецин нохас яңһс, Туула тоңһс, Тугчин зурмн.
Немнән халх, Нег чикн алх, Шара гедгр
Шаһаһарн матьхр.
Һоти, һоти, һоти, Һурв дәкәд һоти, Һулмтин амн, Һалын очн.
Белә-белә бекн шава, Шава делн, шашн һова, Һова дедн, һучн мал, Мал дедә, матьхр ага, Аһа дедә, алтн худг, Худг дедән, хүрлән тайг, Буһлдай, суһлдай, Сумин экн тарлдаш!
154
Хур-хур, цааран йов, Хуцин махн нааран йов. Мөндр-мөндр, цааран йов, Мөрнә махн нааран йов.
Хурла манҗ хурдн билә, Хулсн заагур гүүдг билә. Барг ноха көөдг билә, Базһад авад ундг билә.
Темән, темән теерүхә, Темәнә ботхн буульңха Һунҗн үкр мөөрүхә, Һурвн туһл һууруха.
***
Һаштг һанаһан цокдг билә Һалыннь көвәһәр дошдг билә. Төмр хәәсән нердг билә, Төлгиннь махан чандг билә. Манахн, манахн маңһдур нүүх, Малын идг олад буух.
Һолын көвәһәр дошдг билә, Һосан эләһәд ирдг билә. Экнь ээрәд цокдг билә, Эрднь һарад зулдг билә. Модыг хамхлад түлдг билә, Мөрнә махан чандг билә. Һаштг һанаһан цокдг билә, Һалыннь көвәһәр дошдг билә. Дошдг билә.
Манахн, манахн маңһдур нүүх, Мацгин салаһар дәврн нүүх. Иктә, баһта заһсн харһх
155
Икинь оңһцар йовдг билә. Хооһш оңһцар йовдг билә, Хорв заһс бәрдг билә Хавал бууһан үүрдг билә, Хоосн хәрәд ирдг билә. Экнь ээрәд цокдг билә, Эрг эргәд зулдг билә,
Доһчн дуулад, биилдг билә, Довң эргәд ирдг билә. Домбрин чивһсн тасрдг билә, Доһчад биилдгән уурдг билә. Һаштг һалан цокдг билә, Һалыннь көвәһәр дошдг билә. Дошдг билә...
Тоолңһуд оньс үг
Негн: Негн үзгдсн күн мартгдхий?
Хойр: Хойр һарарн бәрҗәсн юмн алдрхий? Һурвн: Һурвн көлнь чөдрләтә мөрн юмнд одхий?
Дөрвн: Дөнтә хар цар алсн күн әмтнәс мах хәәхий? Тавн: Тавта кеерән унсн күн аль сансндан күрх. Зурһан: Тусмл гүүһән саасн күн әәрг кимрән буслһх. Долан: Долан Бурхн ора деер һархла, олн җил хаах. Нәәмн: Нәәмн гү саасн күн элвг чигәтә болдг.
Йисн: Йисн көвүтә күн хот ахлдг.
Арвн: Арвн цөгц әрк уусн күн аминь ноха долавчн, медхн уга.
Һурвнтс
Һурвн деегүр
Байн күүнә күүкн деегүр, Баһ сурһулин зах үзсн күн деегүр, Баһ төрән меддг күн деегүр.
156
Һурвн күндтә
Сән залу нутгтан күндтә, Алдр цецн орн-нутгтан күндтә, Сән номт орчлңд күндтә.
Һурвн сән белг
Көвүн төрлһн - сән белг, Билгт һарлһн - сән белг, Нутгт баатр һарлһн - сән белг.
Һурвн нертә
Буслсн хот болсн нертә, Келсн күүкн гергн нертә, Хөр күрсн көвүн күргн нертә.
Һурвн өкәр
Талха хоҗһр көвүн өкәр, Тавхх хонсн унһн өкәр, Тавта-зурһата шев өкәр.
Һурвн халун
Хурин хөөтк нарн халун, Худлын хөөтк ичр халун, Ховин хөөтк чирә халун.
Һурвн дүүвр
Уул деер урһсн модн дүүвр, Угта эцкин күүкн дүүвр, Урлданд ордг мөрн дүүвр.
157
Һурвн салькта
Уулын ора салькта, Күлгин гүүдл салькта, Хәрх бер салькта.
Һурвн юмнас хол йов
Бух йовсн царас хол йов, Гелң йовсн харас хол йов, Кирс зүүсн хальмгас хол йов.
Һурвн болдг уга
Төрхәрә мууг сурһҗ болдг уга, Төрсиг даладҗ болдг уга, Заяни көшүниг тинилһҗ болдг уга.
Һурвн экн
Һолын булг - экн, Модна йозур - экн, Күүнә наһцхнр - экн.
Һурвн мөңк
Цецн билгтин нерн мөңк, Алдршсн өрлгин үүл мөңк, Берк медрлтин ном мөңк.
Һурвн шүрүтә
Уул өрлгин заклһн шүрүтә, Уулын харцхин шүүрлһн шүрүтә, Уулын барсин дәврлһн шүрүтә.
158
Һурвн хөөһдг уга
Уулас будн хөөһдг уга, Сәәнәс үүл хөөһдг уга,
Седкл тусснас нүдн хөөһдг уга.
Һурвн дәәсн
Герт орсн моһа - дәәсн, Зөв уга төрл-садн - дәәсн, Бух йовсн цар - дәәсн.
Һурвн дунд
Мууһин ухан дунд, Әлин көдлмш дунд, Күүнә цөсн дунд.
Һурвн берк
Турутыг өмнән һарһдго күлг берк, Орн-нутгтан билгәрн туурсн билгт берк, Номын һол һатлсн номт берк.
Һурвн чилдг уга
Улан уутыг уудлҗ чилдг уга, Уурхан саң авч чилдг уга, Уулын чолуг зөөҗ чилдг уга.
Һурвн чаңһ
Сән яста көгшән цогц чаңһ, Сән-Кааһас йовх элчин үг чаңһ, Сәәрсн мууһин үг бас чаңһ.
159
Һурвн эрк
Ээҗ-аавдан үрн эрк, Ачнр-җичнр үзсн аав-ээҗ эрк, Эзндән таасгдсн мөрн эрк.
Һурвн байр
Нутг төвкнүн болхла - байр, Орҗ ирсн дәәсиг дархла - байр, Геедрсн олдхла - байр.
Һурвн сән
Муурснд дөң өгсн сән, Түрснд түшг өгсн сән, Унсиг өргәд босхсн сән.
Һурвн эрднь
Хол һазрт күргсн мөрн - эрднь, Хол күүнә таньлдсн күүкн - эрднь, Хотхр һазрт хәрүлгдсн хөн - эрднь.
Һурвн бат
Урһа модна йозур бат, Уулын харцхин хумсн бат, Ухан сәәтин үг бат.
Һурвн сарул
Дүүрң һарсн сарта сө сарул, Шил терзтә гер сарул, Күңклин чееҗ сарул.
160