Khabunova_E_E__1210_ulmt_205_str_2005g

Һурвн цевр

Үүлән көөсн теңгр цевр, Үмсинь һарһсн тулһ цевр, Әрүн шагшавдта гергд цевр.

Һурвн дүүрң

Һолын эрг хаврт дүүрң, Өглһин эзнә хәәсн дүүрң, Өнчнә зовлң дүүрң.

Һурвн ке

Күргн унсн күлг ке, Күмни начн нутгтан ке, Дәәсән дарх церг ке.

Һурвн уга

Ховдг-хармч күн үр уга, Залху күн байн болдг уга, Согту күн җирһл уга.

Һурвн һутамҗта

Үкр уга күүнд намрин цаг һутамҗта, Үрн уга күүнд өңгрх цаг һутамҗта, Эрдм уга күүнд номта һазр һутамҗта.

Һурвн нааран

Өрүн һарсн нарн - нааран, Седклән өгсн иньг - нааран, Ээҗ-аавин санан - нааран.

Һурвн зулдг

Моһа хондг һазрас зул, Хувц лашдг бальчгас зул, Ховд дурта улсас зул.

Һурвн җөөлн

Нилх малын махн җөөлн, Мөн ухатын седкл җөөлн, Мөн номтын хәләц җөөлн.

Һурвн мергн

Алдл уга хадг аңһуч - мергн, Алдл уга төр хаһлдг эцк - мергн, Номта чееҗтә цецн - мергн.

Һурвн цаһан

Өсҗ йовхд - шүдн цаһан, Көгшрхлә - үсн цаһан, Үкхлә - ясн цаһан.

Һурвн улан

Җирмәхә заһсна җивр улан, Сууҗ йовх нарна сүүр улан. Сән залуһин һанзһ улан.

Һурвн ценкр

Холд бәәсн уул цеңкр, Хотхрт тогтсн усн ценкр, Үүлн уга теңгр цеңкр.

162

Һурвн йөрәлтә

Әмтн хурдг гер йөрәлтә, Ачнран төгәлсн көгшә йөрәлтә,

Әмтнә төр төвкнүлҗәх цецн йөрәлтә.

Һурвн йорал уга

Көкрсн дала йорал уга, Күңклин ухан йорал уга, Күмнә мууһин муңхг йорал уга.

Һурвн харңһу

Хөн уга хотн харңһу, Зул уга өргә харңһу,

Сурһуль уга чееҗ харңһу.

Һурвн өндр

Уулд урһсн саглр модн өндр, Уул дундан Хан Теңгр өндр, Олн-әмтн дунд алдр цецн өндр.

Һурвн ахлдг

Җиләс җил ахлдг, Ламас зам ахлдг, Цолас медрл ахлдг.

Һурвн хан

Хәәстә әркән өмнән тәвсн көгшә - хан, Харңһу сө орад ирсн дәәсн - хан, Хамгиг чееҗлсн күн - хан.

163

Һурвн зөргтә

Хар бәрлдәнд орсн баатр зөргтә, Харңһу сөөд орсн хулхач зөргтә, Хәрд һарсн баавһа зөргтә.

Һурвн догшн

Халта хаана зәрлг догшн, Хаврар шуугҗ йовх бүргдин шүүрлһн догшн, Хорнь күцсн моһа догшн.

Һурвн эццн

Чидлнь чилсн сумн эццн, Чидлнь буурсн барс эццн, Мөн мууһин седкл эццн.

Һурвн тату

Байна нөр тату, Җоран өөкн тату, Һәргин ухан тату.

Һурвн тоста

Урна урл тоста, Малчин амн тоста,

Ут тоолврин ашнь тоста.

Һурвн көөстә

Теңгс дольгалхларн көөстә, Му махн буслхларн көөстә, Му күн көдлхләрн көөстә.

164

Һурвн хоосн

Тохм муутын толһа хоосн, Медрл муутын һар хоосн, Хармчин гер хоосн.

Һурвн өнчн

Эк-эцк уга күүкд өнчн, Эврә биш һазрт күн өнчн, Эгл заагт бәәх номт өнчн.

Һурвн зутаһул

Үмсн өсхлә, һулмтын зутаһул, Күүкн көгшрхлә, герин зутаһул, Мал көгшрхлә, хашан зутаһул.

Һурвн хар

Бичкн һолын усн хар, Хатуч күүнә хәәсн хар, Өөрхн тоолврын ухан хар.

Һурвн һалзу

Донрсн ноха һалзу, Хөөнд орсн чон һалзу, Хотнд орсн хулхач һалзу.

Һурвн догшн

Авхар ирсн гем догшн, Хаана зарцд йовх элч догшн, Хор үзүлсн моһа догшн.

165

Һурвн һундлта

Үрән алдсн эк һундлта, Хар герт одсн залу һундлта,

Ботхан геесн темән һундлта.

Һурвн киитн

Ар үзгин аһар киитн, Өврт орсн моһа киитн, Буру седклин зүркн киитн.

Һурвн хандг уга

Хагссн һазр уснд хандг уга, Хармчин чееҗ зөөрт хандг уга, Номт сурһульд хандг уга.

Һурвн ик

Цецнә тоолвр ик, Һәргин санан ик, Деглә герин тоорм ик.

166

Олзлгдсн утх зокъял

I

1.Алексеева П. Э. Калмыцкий календарь и календарные праздники// «Известия Калмыкии», 1992г., 18 декабря.

2.Аюуш Ц. Монголчуудын уламжлалт хуримын зан үйлийн өрчлөлт, шинэчлэл // Этнографийн судлал. IXб. Улаанбаатар, 1985

3.Бадамхатан С. БМАУ - ын үндэстний ба угсаатны хөгҗлмин асуудалд // Түүхийн судлал. IXб. Улаанбаатар, 1960

4.Бадмаев А.В. Калмыцкая дореволюционная литература. Элиста, 1984

5.Бадмаев Н. Домашне-религиозный быт приволжских калмыков. Астрахань, 1899

6.Бадмаева Т.Б. Шаваши-малый жанр калмыцкого фольклора// Калмыцкая народная поэзия. Элиста, 1984.-С. 141-156

7.Бадмин А. Сарин Герл. Хальмг литературин дурсхлмуд (XIIIXX зун җилмүд). Элст, 1991

8.Бакаева Э.А. Буддизм в Калмыкии. Историко-этнографические очерки. Элиста,

1994

9.Бакаева К.Д. Семья и брак у бурят. Улан-Удэ. 1991

10.Банзаров Д. Черная вера или шаманство у монголов// Собрание сочинений. М., 1995, С. 67-69

11.Бичурин Н.Я. /Иакинф/. Историческое обозрение ойратов или калмыков с XV века до настоящего времени. Элиста, 1991

12.Большой академический монгольско-русский словарь в четырех томах. Отв. Редактор Г.Ц. Пюрбеев. М., 2001

13.Борджанова Т.Г. Магическая поэзия калмыков. Элиста, 1999.

14.Борликов Г.М. Экологическая направленность этнопедагогики калмыков// Вопросы обучения и воспитания. Педагогика. №9, 2001

15.Викторин В.М. Ритуал «Гал тялган» у калмыков в сравнительно-историческом

иэтногенетическом аспектах изучения. // Обычаи и обряды монгольских народов. Элиста,

1989. - С. 36-54

16.Владимирцов Б.Я. Работы по истории и этнографии монгольских народов М.,

2002

167

17.Галданова Г.Р. Культ огня у монголоязычных народов и его отражение в ламаизме// Советская этнография. М., 1980, С. 94-100

18.Гомбоев Г. О древних монгольских обычаях, описанных у Плано Карпини // Тр. Вост. Отд.русск.археолог. об-ва Т.7. Ч.4 СПб„ 1859

19.Гучинова Э.-Б. М. Трансформация погребального обряда калмыков// Проблемы современных этнических процессов в Калмыкии. Элиста, 1985

20.Дарбакова В.П. Старое и новое в семейной обрядности калмыков // Теегин герл.

1976, № 2

21.Дуброва Я.П. Быт калмыков Ставропольской губернии. Казань, 1899

22.Душан У. Обычаи и обряды дореволюционной Калмыкии // Этнографический сборник. Вып.1, Элиста, 1976

23.Жаңһър. Баатрлъг дуулвър. 25 бөлгин текст. М„ 1978

24.Жаргал Ж. Свадьбы торгутов // Новости Монголии. 1989. № 16

25.Җииҗән Эрднь-Баир. Үгин эрк. Үг, нерн, утх һурвиг тодтхсн орс-хальмг товч толь. Кемән оршв. (Дамшлтын һарц) Элст, 1995

26.Житецкий И.А. Очерки быта астраханских калмыков. М„ 1893

27.Жуковская Н.Л. «Подарок и отдарок» и его место в системе материальных ценностей// Моngоlica. Памяти академика Б.Я. Владимирцова. М„ 1986

28.Ик Цааз (Великое уложение). Памятник монгольского феодального права XVII

в. М„ 1981

29.Калмыцкая народная поэзия. Элиста, 1984.

30.Калмыцко-русский словарь. Под редакцией Б.Д. Муниева. М„ 1977

30. Каляев С.К. Кемәлген // Записки КНИИЯЛИ. - Элиста, 1960. - Вып.1.-С. 191-206

32.Кануков Х.Б. Һалын Окн Теңгр (огнепоклонство у ламаистов - буддистов) // Калмыцкая степь, Астрахань, 1928, № 8-9, С. 83-89

33.Карпини П„ Рубрук Г. Путешествия в восточные страны. СПб,. 1911

168

34.Кичиков А.Ш. Исследование героического эпоса «Джангар» (Вопросы исторической поэтики). Элиста, 1976

35.Кичиков А.Ш. Героический эпос «Джангар». Сравнительно-типологическое исследование памятника. М., 1992

36.Кичгә Т. Үгин туск үг. Элст, 1979. - 104с.

37.Котвич В.Л. Калмыцкие загадки и пословицы. Элиста, 1972

38.Неклюдов С.Ю. Полистадиальный образ духа - хозяина, хранителя и создателя огня в монгольской мифологической традиции. //Acta Orientalia Academic Sientiarium

Hung/Tomus XLVI (2-3). М., 1992/93., С. 311-321

39.Небольсин П.И. Очерки быта калмыков Хошеутовского улуса. СПБ., 1852

40.Мацаков И.М. К вопросу о калмыцких йорелах.// Ученые записки КНИИЯЛИ.

Вып. 2. Элиста, 1962. - С. 103-108

41.Михайлов Г.И. Обрядовая, песенная, афористическая поэзия // История калмыцкой литературы в 2-х ч. Т.1. Доокт. Период. Элиста, 1981.- С. 94-145

42.Мукаева О.Д. Этнопедагогика калмыков: история и современность, Элиста,

2003

43.Обряды и обрядовый фольклор. М., 1982

44.Обряды в традиционной культуре бурят (Д.Б. Басаева, Г.Р. Галданова, Д.А. Николаева, Т.Д. Скрынникова). М., 2002

45.Обычаи и обряды монгольских народов. Элиста, 1989

46.Овалов Э.Б. Благопожелания (йорелы) - жанр калмыцкого фольклора. Вопросы систематизации и публикации// Калмыцкий фольклор. Проблемы издания. - Элиста, 1985.

-С. 109-125

47.Очиров Н. Йорелы, харалы, и связанный со вторым обряд «Хара келе утулган» у калмыков// Живая старина. ХVIII-СПб., 1909. -Вып.1 У.С. 84-87

48.Очиров Н. Материалы, собранные у астраханских калмыков (1909-1911 гг). -

СПб., 1911.

49.Оконов Б.Б. Хальмг үлгүрмүд болн цецн үгмүд. Элст, 1980. - 143х.

50.Оконов Б.Б. Дууна үндснь - җирһл// Төрскн һазрин дуд. Хальмг улсин кезәңк болн өдгә цага дуд. Элст, 1989. х. 3-26

169

51.Павлов Д.А. О становлении новых обрядов в Калмыкии// Вопросы преодоления пережитков прошлого и становление новых обычаев и традиций. Улан-Удэ, 1968

52.Потанин Г.Н. Очерки Северо-Западной Монголии. - СПБ, 1881, Т.2, с. 91

53.Пюрбеев Г.Ц. Речевой этикет и язык жестов у монголов и калмыков// Национальная культура и общение. М., 1997

54.Пюрбеев Г.Ц. «Җаңһр» дуулвр: сойл болн келн. Элст, 2004

55.Пюрбеев Г.Ц. Хальмгудын заңшалта бәәцин тәәлвр толь. Элст, 1996

56.Сангаджиева Н.Б. Ритуально-магическая поэзия. Жанровая специфика калмыцкого фольклора// Теегин герл. № 7, Элст, 1995

57.Сампилдэндэв X. Монголын хуримын яруу найрийн торөл зүйл. Улаанбаатар,

1991

58.Смирнов Н. По калмыцким степям// Астраханские епархальные ведомости. Астрахань. 1880 № 38

59.Тайлор Э.Б. Первобытная культура - М., 1989

60.Тодаева Б.Х. Материалы по фольклору Синьцзянских монголов // Тюркомонгольское языкознание и фольклористика. М., 1960

61.Тодаева Б.Х. Свадьба хобуксарских торгутов// Крат. сообщ. ин-та народов Азии. Вып. 83: Монголоведение и тюркология. М„ 1964

62.Тодаева Б.Х. Свадьба элютов// Исследования по восточной филологии. М.,

1974

63.Тодаева Б.Х. Шинҗәнә өөрд келнә толь. Элст, 2001

64.Тодвийн Җамцо. Өөрдин йөрәлин туск түрүн шинҗлт// Өөрдин судлл. Үрмч, 1990. № 1-2. х. 63-75

65.Фольклор и этнография. Обряды и обрядовый фольклор. Л„ 1974

66.Фольклор и этнография. Связи фольклора с древними представлениями и обрядами. Л., 1977

67.Хабунова Е.Э. Калмыцкая свадебная обрядовая поэзия. Исследование и материалы. Элиста, 1998

68.Хабунова Е.Э. Рудименты древних обрядов в калмыцком героическом эпосе «Джангар» // «Джангар» в евразийском простран-

170