знавшие, что они одержали победу, уже знавшие, что они идут отстраи­вать разрушенное и строить новое, небывалое.

Строительство коммунизма — это и небывалый, невиданный подъем духовной жизни народа, его культурных и литературным интересов, его стремления наиболее полно познать и вдохновляться творениями современной социалистической культуры и великими творениями про­шлого. Странно как-то даже сравнивать цифры распространения книг художественной литературы в капиталистическом обществе с тира­жами книг в Советском Союзе, многонациональном государстве. Несо­измеримы цифры изданий произведений Шевченко до 1917 года с циф­рами его изданий за 46 лет Советской власти. С 1840 по 1916 год книги Шевченко были изданы тиражом в 847 тысяч экземпляров. После 1917 года до наших дней было издано более 12 миллионов книг великого поэта в 441 издании, на 42 языках советских народов. За границей «Кобзарь» Шевченко (полный или несколько сокращенный^ издавался 69 раз на двадцати языках.

150-летие со дня рождения Шевченко отмечают на всех континен­тах. Новые книги переводов его произведений выходят и в Париже, •и в Токио, и в Америке, и в Индии. Особенно широко отмечают эту дату братские народы социалистических стран, где почти все произве­дения Шевченко переведены, стали достоянием миллионов читателей. Празднование юбилейной даты в Советском Союзе истинно всенарод­ное! Сотни новых изданий Шевченко и книг о Шевченко вышли и выхо­дят на языках советских народов. Во многих городах и селах как сви­детельства народного почтения и любви высятся монументы поэта. Ле­том этого года в Москве будет открыт ему памятник.

Нельзя и перечесть, не с чем и сравнить то многообразие дел и мер, какими Коммунстическая партия и советские народы отмечают, чествуют, увековечивают память великого украинского революционного .поэта. Так свободно и широко славить поэзию, которая воспевает прав­ду и свободу, бичует ложь и угнетение, могут только свободные народы. Так уверенно и многообразно открывать для свободолюбивого поэти- некого слова пути ко всем народам мира, пути в будущее, в бессмер­тие могут только коммунисты. Свидетельство этому — шевченковские дни. 1964 года. Дни, еще раз подтвердившие: великий поэт Украины, великий поэт мира становится достоянием всех народов в борьбе челове­чества за мир свободы, братства и счастья.

г. Киев.

ИНҖИН л.

Кобзарин дун күүңкнәд бәәнә.

Укра'ин олн-әмтнә билгтә урн Тарас Григорьевич Шевченкон йовен зовлңта хаалһин тускар ухалхла, терүнә Мөңк күчтә, зальта келтә зокъ- ялмудинь умшад бәәхлә, «алтн шорад даргддг уга» гиҗ хальмг улсин келдг үлгүрин утх тодлгдна. Хуучн Әрәсән Харңһун йоралд төрсн тер дууч өврмҗтә чиирг, өлчр кевәр уралан, герлүр зүткҗ, Харңһун йора- лас өөдләд, ухаһан төлж.әһәд, зүркндән үүдсн халун дуудан зөрмгәр ‘дуулҗ тархаһад, уга-яду улсин седкл хаңһаһад, байн улсин уха догд- лулад, тер дуударн бумблвин шат тәвҗ, туурмҗин орад күрсн, делкән культурин зөөр бүрдәсн күчтә эрдмтә улсин ханьд эврәннь нер орулж., алтн үзгәр тер бичүлсн мөн.

Тарас Григорьевичин тускар украинск урн литературин классик Иван Франко иигҗ бичсмн: «Тертн муҗгин көвүн билә, болв ухан-сер- лин халхд үлмәтә эзн болҗ төлжлә. Байнд мухлалугч бүлд төрсн, тер бийнь чигн мухла болҗ йовла, болв, күмни культурин халхд күчтә

6

үүлдәч болж өөдллә. Бийинни седвәрәр, чадсарн тер эврән сурһуль дасла, болв профессормудт, дегтрәр үүлдгч номтнрт шин, сарул, сулдан бәәлһнә хаалһс тер заала. Арвн җилин туршарт әрәсән салдсин ярмиг күзүндән зүүҗ тер зовж энрлә, зүгәр әрәсән сулдхврин туст аһу ик күчтә арвн әәрмәс даву чинртә диилвр тер күцәсмн. Зовлң-зөвүр терүнә әмд бәәлһнд харшлхар седсән цугтнь чадсарн кеҗәлә, болв терүнә седклин алтинь зеврүлж чадсн уга, күүнд өр-өвдгч әрүн седклинь эв- дҗ чадсн уга...

Хөөннь, терүг, өңгрхлә, эркн сән, эркн үнтә зөөр терүнд тәвсн хүв өгв — мөңк туурмҗ, оньдин герлтгч байсмж тер өгв, терүнә үүд- әврмүднь олн сай улсин зүркдиг серүлнә, цаарандан чигн тер кевәрн серүләд йовх мөн. Мадндан, украин улстан Тарас Шевченко тиим билә, тер кевәрн үлдв».

Дәрвксн зальта дуута алдр кобзарь дөчхн долан җилд әмд бәәсмн. Терүнәсн арвхн һурвхн җилднь сулдан бәәҗ. Ташр тер арвн һурвн Жилинь сулдан бәәлһн гиҗ бас чигн келҗ болшго, юңгад гихлә, хаана йосна харулин шиңшәчнр революционн демократическ ухата Тарасиг харанасн һарһл уга гетлдҗ хәләһәд, аҗглад, харлад, оньдин арднь дахлдад, амрлһ өглго, үүлдлһни арһинь боһчад бәәсмн. Терүнәс урдк хөрн дөрвн җилнь помещикин мухла болҗ эннлһнд өңгрсн мөн. Арвн җилин туршарт әәрмд гисн нерәдлһтәһәр бәрәнд бәәсмн. Эн бәрәнд Шевченког илгәхин туск аврлт уга актд әрәсән хан иигж бичсмн: «әвртә халтаһар харж бәрҗәхмн, бичдгинь, зург зурдгинь тас бок- рмхмн».

Кобзарь гисн нерн Тарас Григорьевич Шевченкод 1840 җиләс авн эклж шиңгрсмн. Тер җил, Петербургд, Шевченкон шүлгүдин түрүн бичкн хураңһу «Кобзарь» гисн нерәдлһтәһәр, украинск келәр барлгдҗ һарсмн. Тер түрүн дегтртән йир өлзәтә, хүвтә, һавц мергн нер олҗ Шевченко өгч гиҗ мана цага поэтмуд, литератормуд ханмжтаһар темдглцхәнә. Олн-әмтнә дууч'нр, эврәнни һарһсн дуудан, сансн-ухалсн тоолвран тер дуудтан келж, кобза гидг, хальмг домбршң, инструмент дахулҗ дуулдг билгч украин улст кезәнәс нааран ода күртл «коб­зарь» гиж нерәдгддг мөн. Түрүн дегтрән «өгсн эн нерәдлһәрн олн-әм- тнлә әмнь негн болгч залһлдатаһан, олн-әмтнә билгләнлә залһлдатаһар .автор батар иткүлҗ темдглсмн, тер залһлдандан әмдин сүл өдр күрт- лән тер ицгтә үлдсмн»,— гиж украинск ик нертә поэт, академик Мак­сим Рыльский бичнә.

Шевченкон түрүн дегтр «Кобзарь» украинск келн-улсин мел лав- та олн-әмтнә литературин эклцнь болҗ тохрж, тууҗд батар орҗ бич- гдсмн.

Эврәннь шүлгүдин эн түрүн хуранңһу барлҗ һарһхасн урд Тарас Григорьевич темдгтә зурач болад, нерән холд соңсхад, тәнүлчксн мөн. Төлҗсн, уралан өсҗ улм туурхан медүлчксн билгтә зурач гиҗ иткүлгч цаһан-мөңгн медаляр һурвн-дамар Әрәсән художествин Академии шии- дврәс иштәһәр Тарас Григорьевич Шевченко ачлгдсн мөн. Поэт болҗ алдршлһни хаалһд батрҗ орчкад, хаана йосна халхас кецү уутьрмж- та кесг зүсн зовлңгин энрлһ үзсн бийнь эн хаалһасн цөкрл уга эврәннь сансарн элдв күчтә дуудан дуулн йовҗ, «Дневникдән» иигж бичсмн: «Билгин күчтә дуудвр гидгтн, зүгәр, йир җигтә болдг бәәж. Зурач ги­сн—мини цаарандк үүлдвр, мини эркн тежәл,—гиҗ би сәәтүр медләв. Зүгәр зурачин эрдмин нуувчсинь гүүнәр дасж авхин орчд, ташр тигәд мөңк Брюллов мет тиим багшин һардврар терүг дасҗ авхин . орчд, би шүлгүд бичәд бәәләв, шүлгүдт күн деншг чигн өгсн уга, тер бийнь бичәд бәәдг биләв, тер шүлгүдм аш-сүлднь бийим бәрәнд орулв, ав­рлт уга күчтә зәкрәчин бөкрмжлә бийим харһулв. Болв, тиигв чигн би тагчкар бичәдл бәәнәв. Билгин күчтә дуудвр гидгтн мел лавта йир жигтә болдг бәәҗ...»

7

Күүнә зүрк авлдгар, кецү сәәхн зургуд үүдәсн айта билгтә зурач Шевченко шүлгләни билгин халхд эврәннь элвг чидлдән ицәд, зүркни дуудврар йовад, күчтә шүлгч болад, делкән культурин тууҗд алдр поэт болҗ нерән мөңкрүлсн болдг.

Арвн йисдгч зун җилин түрүн өрәлд делкән цуг орн-нутгудин урн билгин литературин тууҗд, күч-көлсч улсиг сулдхҗ, сарул хаалһд ору- ллһна төрт седклән кевтнь тусхасн, поэтическ билгләһән кевтнь эн те­рт нерәдсн һанцхн поэт болж Шевченко тоолгдад бәәх чигн мөн—гиҗ академик А. Белецкий темдглнә.

Әрәсән алдр революционн демократмудин бахмҗта болн туурм- жта нерд дунд Тарас Григорьевич Шевченкон нерн орман олҗ батрсмн. Тигәд чигн Карл Маркс алдр украинск поэтин революционн утхта зокъ- ялмуд оньган тусхаж, соньмсҗ йовсмн гиҗ тууҗин документ медүлнә. Хаана правительств бөкрәд, барт һарһл уга бәәсн украинск литерату­рин туск дегтр нертә украинск номт М. Драгоманов французск келәр бичснь 1878 жил Парижд барлгдҗ һарсмн. Тер дегтр Карл Марксин шишлң бийиннь библиотекд бәәсинь авад хәләхлә, Шевченкон зокъял- мудын туск халхстнь Карл Марксин карандашар зурсн олн темдгүд бәәхинь тууҗчнр бичнә.

Тарас Шевченкон зокъялмудт Владимир Ильич Ленин оньган бас чигн тусхадг, терүнә ик чинринь темдглдг бээсмн. 1918 жил социа- лизмин, революции алдр үүлдәчнрт памятникүд босхлһна туск декретд В. И. Ленин һар тэвсмн. Тер документд Чернышевскин, Добролюбовин, Некрасовин нердлә зерглҗ Тарас Григорьевич Шевченкон нерн бас бичэтэ бээдмн.

1939 җилин март сарин зурһанд Киев балһснд Тарас Шевченкод памятник секлһнлә Никита Сергеевич Хрущевин келен үгд иигҗ келгд- җәнә: «Тарас Григорьевич Шевченко мана алдр Төрскнә келн-эмтст цуһараднь өөрхн болн үнтә. юңгад гихлә, тер.эврәннь зокъялмудтан һанцхн украинск угатьнрин биш, цуг келн-әмтсин күч-көлсчнрин се- дкл-тоолвриг келҗ бичсн мөн».

Тигәд чигн украинск олн-әмтнә алдр дууч Тарас Шевченког. Со­ветск орн-нутгин цуг келн-әмтс эврәннь эңкр үрнлә әдләр тоолҗ эң- крлнә, терүнә бичсн зокъялмудт эврәннь кезәңк хатушг, түрү-зүдү бәәсн дүрсән үзнә, уга-яду цуг олн-әмтнд җирһлин сарул хаалһ тер дурдҗ йовсинь меднә.

Хаана йосна шиңшәчнрин хату халта хәләврт оньдин зовҗ, ууть- рҗ йовсн бийнь Тарас Шевченко ончта хурц нүдәрн теегин харңһу хальмгудин бәәсн хатушг бәәдлиг мергн кевәр оньһҗ тодлад, хальмгу- дт өр-өвдгч әрүн седклән бичж, тууҗд үлдәсн мөн. 1857 җилин зунар хасгин һазрас, бәрәнәс сулдад һарсн хаалһдан Әәдрхәр дамҗад, Ижл һол эргндк хальмгудла харһҗ, теднә туск бүләкн тодлвран «Днев- никдән» бичсн мөн. Терүнә бичсн амн үг болһнь тодрха чик зург болҗ седклд төөнрнә: «Хальмгудин хорһлдг һазрнь хар ишкә гер. Дотркнь хатушг һазр гер мет басл бузр...» «Заһс бәрҗ гесән теҗәнә,— гиҗ Иҗл эргндк угатя хальмгудин тускар бичҗ. — теднә ишкә гермүднь базр* эргнд бәәнә...»

Хальмг улсин заң-бәрцинь, уга-яду болв чигн һолшг авцта бол- дгинь алдр поэт мергн кевәр тодлж бичнә «Хальмг күүнә уутьхн нүд- тә чирә-дүрсинь болһас гиһәд хәләхлә, һо седклтә, харм уга авцта бо­лж медгднә, тер хамгнь терүнә кев уга чирәһинь кеерүлҗ ясрулсн болна... Түрү-зүдүһәр бәәдг болв чигн хальмгуд оньдин һольшгар бәә- нә. Чик седклтә күүнд ишкә герин үүднь оньдин секәтә бәәнә. Моңһл тохмта эн улс нанд таасгдв...» гиҗ алдр кобзарь темдглсмн.

Советск Союзин цуг келн-улсла әдләр хальмг олн-әмтн Тарас Гри­горьевич Шевченкон бичсн дегтрмүдиг эңкрлж, орс, украинск болн хальмг келәр умшна, умшн бәәж алдр дуучин дуринь тодлж, зүрки- 8

дән хадһлна. Тарас Шевченкон зокъялмудас эврэннь келнд эс орчулснг келн-улс мана орн-нутгт уга болх. Хальмг бичәчнр цуһар Шевченкон шүлгүдәс эврэннь келнд орчулна.

Хөрн тавн жил хооранд, 1939 жил Тарас Шевченкон шулгудин. хураңһу хальмг келэр барлгдла. Хальмг литературн журналмудт—дэ- энэ емн к<Мана келнд», дәәнә хөөн «Теегин герлд», хальмг газетмүдин. халхст алдр поэтин кесг шүлгүд болн поэме барлгдцхала.

Эн жил хальмг дегтрин государственн издательств Шевченкон шул­гудин шин хураңһу барлҗ һарһв. Терүнд орсн шин орчулһсиг хальмг умшачнр ик байртаһар тосцхав.

Украинск олн-әмтнә эңкр үрнд, алдр дуучд нерәдгдсн олн-олн зокъялмуд Советск олн келн-әмтсин бичәчнрт болн поэтмудт бәәнә. «Тарас Григорьевич Шевченкон күсл кеж, дурдж йовсн тоот күцлдҗ. делгрв»,— гиж молдавск бичәч Петр Крученюк бичнә. «Чидлән кевтнь- нерәдж чини күләжәсн тоот күцлдв, наласн ик һазрта орн-нутгт нарни герл мөңкинд элвжв...» гиҗ Марийск республикин поэт Миклай Ка­заков дуулна. »«Тарас, бидн ирчквдн»,—гиж хальмг шүлгч Доржин Ба­си хөрн тавн жил хооранд бичлә.— Тарасин дурджасн амһулңта цагт бидн, советск олн-әмтн ирчкснә тускар эн болн кобзарт нерэдгдсн хальмг поэтмудин нань чигн шүлгүдт бахмҗтаһар келгджәнә.

Сансн тоотан күцәхдән зүткә болн зөрмг, ик зовлң даадг баатр,. өлчр, медрлин туст мергн, эңгин олн-әмтнә туст әрүн седклтә күч-көлсч- улсин бәәдлиг болн тоолвриг гүүнәр меддг Тарас Шевченко эндр күртл. күч-көлсч олнд үлгүр болн бахмҗ болна.