ЭЛЬ ЗҮНҺАРИН

АРГИКА СЕЛЬГКӘ КӨВҮНД

Хальмг тег.

Чам деер кедү ээҗ үрән һарһад, элкндән шахад кү кесн?

Тедн дундас эңкр үрән эс керглдг кен бәәхв? Хәәвчн олдх уга. Эңкр ээҗд куүкд, көвүдән көлд орулҗ

әмтнлә әдл кехәс оңгдан үлү төр уга болдг. Болв„ кесгнь эн күцлән күләҗ чадцхахш, гем-шалтгин учрар болн нань чигн үүләр үрн-саднасн хаһцад одцхана. Тер

цагт, хальмг тег, чамдан, эдн өнчрәд улджәх күүкдән даалһцхана.

— Хальмг тег! Эврә һарсн һаэртан, отг-нутган, көлһарт орад уга бичкн күүкдән үлдәжәнәв. Чини күчәр үр-өңгтәһән өсәд күн болг. Эңкр теегм, би элкнәсн һарсн үрән чамд өгчәнәв. Эн чини үрн...

Тиигҗ келәд мини эк нүдндән доһлң нульмста салсн. Тиигҗ кесг өнчәр үлдсн күүкд-көвүдин элг.н-саднь

келсн.

Тиигҗ өнчәр өссн михаилин (манжин) эк эцк хойр

бас дотран сансн.

...Көтчнрә нутгин Хапчна әәмгт Көглт гидг селән бәәнә. Түнд үгдтә Аргика Сельгкә бүлд 1920 жил МИхаил гидг көвүн һарсн болдг. Эн ууһн үрнь биш, һурвдгчнь, отхн көвүнәннь өмнкнь...

Бичкн михаилд эрклх, эк эцкиннь өлмәл өсж, босҗ, күн болх хүв уга бәәҗ. Экнь тавтаднь, эцкнь 1930 җил

халун гемәр өңгрв.

Арвн зурһа әрә күрсн Ожа колхозд эклҗ көдлв. Үүнә дү муутл ёовхоз «Сарпа» орад йовсн терг дахад һарв. михаил бичкн дүүтдһән нег хол төрл эмгнә бүлд

багтад үлдцхәв.

Эднә һанцхн хәләсн көгшн эмгн 1932 жил өнгрв. михаил дүүтәһән хоюрн Көглт селәнә уульнцд хоцрв.

156

Болв, эдн өлсж түрсн уга. Хапчна сельсовет бичкн дүүһинь салһҗ авад талдан һазрур илгәв. михаилиг селән деер бәәсн школд шанһа хот-хувц өгәд сурһүльд орулв. Түнднь неачк бәәлһчкәд энүг Авһнр әәмгә дунди.ч шко-

лур йовулв.

Эн школ михаилд гернь болад, үүрмүднь ахнр-дүүи- рнь болад, багшнрнь эк-эцкнь болад бәәв. Үнүг өкәрлдг өргдгнь чигн дала болв, сурһад-суңдлдгнь чигн олн билә. Бийән һаэалх гиж сансн михаилин ухань хаҗһр бәәҗ. Авһнрт эн йосн гидг эңкр улсан олж авв.

михаилд омг ирв, зөрг орв.

Омг-зөрг гисн юн үгв, нег улү өнчн күнд?

Омг-зөрг гисн өнчн күнд далваг-живр. Омг-зөрг гисн өнчн күнд өңгрсн ээж-аавнь босж ирсншң үүлдвр.

Долан классиг миханл йир сәәнәр чиләчкәд Элстин политпросветшколд 1937 җилнн намрар ирҗ орв. Үндән эн бас шунҗ сурад йовв. Түн деерән олн үр-өңтәһән нәр-наад, хург болн нань чигн баһчудин нүүрт гужрж орлцад йовдгтан, Михаил эврә цагин носн-йовдлиг, кергтөриг, шишлң сәәхн җирһлиг ик сәәнәр медв. Үнд һарен һазрнь, өнр Төрскнь ээжнь болад, үнүгән үлу гидгәр

эңкрлҗ, өңг-уүрмүдәсн үзсн тусан тоолдг. дассн сур-

һуль-эрдмән күндлдг тоомсрта күн болв.

1939 җил мана Төрскнә хортдуд ичр угаһар дә белдв. Дәднә үнр деед бийәс, ардас чпгн, дорд бинэс һарад бәәв. Энүг кен эс медсн? Цуһар меддг бәәсн болх. Тигәд чигп михаил эврә отг-нутгтан харсхд белдхәр бийнь дурлҗ, Әәдрхнә йовһн цергин офицерск школд ирҗ

орсн.

Күн эврә бийд таасгдсн номан дасна гидг ик сәәхн.

юмн. Дурн ю болвчн диилдмн.

— Би Сельгкә михаилиг школдан командир взводт үлдәхмн гиҗ санжанав, чи, юн гиҗәнәч — гиҗ школин

толһач комиссарасн сурв.

— Чик, чик үг келҗәнәч. михаил мана школд командир взвод болҗ чаджана. Дәәнә эрдм меднә, олн дунд тосмсрта. Терүг бийдән үлдәхмн. Не, үлдәй?—гив комиссар.

— Үлдәй,—гиҗ толһачнь зөвчлв.

Тигәд лейтенант Сельгкә михаил пүлеметин взво-

• дин командир бол-в.

михаил школдан удаи көдлсн уга, дәәнд одх дуран күргв.

157

Төрскән харсх дән эклчксн цаг билә. Июньск нег сәәхн өдр михаилиг Әәдрхнә шивәһүр дуудулв. Военкома-

тас ирсн күн энүнд келв:

— Лейтенант, тана сурвриг чик гижәнәвдн. Ода төрскән харсх күндтә, эркн төр, танла әдл дәәнә эрдм сурсн

баһ күунд нег үлү.

Шивәд бүрдҗәсн цергин командирт михаил ирҗ таньлдад, цәәлһвр авад, цергчнр тал ирв.

Ахрхн болзг өгсн, шулуһар дәәчнриг хувцлҗ белдх керг болв. Тигчкәд зер-зев авх, рот, батальон болн полкс

бурдәж цергин сурһульд әмтс дасхк .Эн тоотд михаил ик гидг шамдһаһан үзүлҗ орлцв.

Нег асхлад болсн хургас ирчкәд, михаил сөөнь дуусн

унтсн уга. Нүднь шатжах мет асад, гилвкәд бәәв. Дән тал йовхд һанцхн өдр үлдсн бәәж.

— Цуһар белн болсн болхий, юн мартгджәдг болхв? — гиҗ бийәсн сурҗах кевәр михаил санв. Үдү мет ухан наадк улсиннь толһаһас бас һарл уга бәәсми.

маңһдуртнь, асхн үд дүңдә цаг.

Паровозин болн вагодин деер күнд пулеметмуд сүртә

өңгтәһәр өөдән хәләлдәд, хортна аһарин дәәснлә ноолдхдан белн бидн гисәр зерглдҗ зогсцхана. Телефона суңһг вагонас вегон, паровозин машинә рубильникәс эшелона сүүлд йовх харулч күртл татата.

Эшелон экләд көндрәд, йосн хурдндан орад гүүчксн цагт бичкн буудкс, селәд болн төмр хаалһин станцс үзгдәд, хоцрад йозв. Ижл мөрн... Сталинград... Тең... Ворошиловград... Эврә Төрскн Хальмг тег холҗад Украина балһсдуд харһад, дәәнә утан-һал агчм-адчмар өөрдәд йовв.

Бобруйск гидг балһсна ца цергчнриг авч ирәд буул-

һна. Сө, ә уга Харңһу. Удл уга, чиигтә бүтү баг модн

дотраһур, нарн суух үзг хәләһәд, йовһар һарһад йовулад бәәв. Тедн дотр михаил бас эврәннь улста йовв.

Дәәчнр төмр хаалһ болн гүн там нүк, мод болн гүүҗәх баахн һолин ус һатлад, бу болн нань чигн зер-зевән

уүрсн кесгтән йовад оркв.

— Ю болвчн сурх кергтә, дасҗ авх кергтә. Ода эндр мана кеж йовсн керг, маңһдур дәәлдхд нөкд болх,—гиҗ үүрмудтән келчкәд, михаил өмн йовдмн.

Иег дакж михаиллин үр лейтенант Сивак келв:

— Чи Михаил, нанас әлдәһәрн болвчн баһч. Иим

158

бичкн хар күн, әлдәсн чндл авад йовнач. йовад оркх-

ларн, нанас мел өмәрән тасрад однач.

Лейтепапт Сивак ик сәәхн нурһта, махта-шөлтә, бийән күүнәс тату биш чнирг-шамдһа гиж санад, йовдг бәәҗ. Үүпә өмпәс Миханл хойрхн-һурвхн угәр хәру өгв:

— Биичң хальмг теегин элкн деер һарсн хар шоаумб.

Элә эврә теегән кедү дүңгә у-элвг болвчн, дүрта цагтан эргәд, ирдг чидлтә болх зөвтә.

—Тер чигп үнп, би чамаг иткҗәнәв, теегин эзн чи мөнч,— гив Сивак. Дакад невчк турд гиҗәһәд сурв:

—Ахнр-дүүнртәв гиҗәлч, теднәсчн юн зәңг бәәнә?

—Хойр ахм цергт мордж одцхав, дүм бас әәрмд одсп болх зөвтә.

—Мини эцк, авһ-ах хойр одахн сән дурар йовҗ од-

цхаж, зәңг уга.

— Зәңгиг кесгтән күләх кергтә, күн гисн юмн дәәнә һал дотр, зүүг элсн шора дотр геесн дүнгә юмн. Негнегән дәәнә аюлта иагла олҗ харһна гидг беркл болҗана,— гиҗ Михаил хәрү өгв.

Болв, эн хойр, нань чигн эднлә әдл дәәчнр, иим биидән өөрхн үг куүндҗ бәәһәд санцхадг бәәсн: эн -орчлң дәәлдҗ йовх цагла, эврәпнь өөрхн элгн-садан, иньгуүрмүдән, күүкд-көвүдән агчмин зуур нүднәннь булңгар хәләһәд, үзәд һархинь гиҗ...

Сивак Михаил хойран күр чиләд уга бәәтл, эднә деерәһәрнь хортна арв һар бомб зөөдг самолетс давад һарад одв. Удсн уга, манахна зенитчикүд эдниг сөргж хаһад, тенгрт утаг төөнрүләд бәәв,

Невчкн зуур амрсн цергчнр хәрү бослдад уралан хортнур һарад йовцхав.

Нарн суух цаг өөрдҗ йовна: товин дун өөрдәд, түүмрин утан үзгдәд йовв. Цергчнр дәәнә көлиг медәд азчксн, кезә хортнла харһхан санлдад, ямаран поолдан

өмн болхиг ухалҗ йовцхав.

Центральн фронт, Бобруйск балһсна ца бий алдч. Харңһурч йовх цагла, Михаилин батальон баг модн дотраһар һарч ирн, нег өндр һазрин на кевтәд, хортна дәврҗ ноолдх чидлиг сөргн, дакад тедниг тер толһаһас

цокж һарһх даалһврта ирцхәв. Энүнд Сельгкә Михаил зенитн пулеметин батарей толһалж бәәлә.

Сөөнь дуусн мана цергчнриг немшин артиллерии өмннь альдаран хахан медәд авчксндан, йир гидг төвәр

159

суман хаяд бәәв. Харңһуд өөр ирәд унад бәәсн товин сумн ик әәмшгтә юмн. Товин дун холас сопсгдсиа хөөн сумн снаряд ирәд хаһрна, терүнләрн модиг уңгарнь таслад түдүхнд хайна. Дакад невчкн зуур ә уга болад

одна. Дарунь хортна сумн хәрү шуугад ирнә, түнләнь һазр догдлад, әмтн шуугад одцхана. Иим бәәдл өрү.ч

күртл дәәчнрт амрл өгдмн биш.

Өр цәәҗ йовх алднд баг модн дотраһар хәрү һартха гисн заквр ирв. михаилин взвод ацата тергд халхлҗ йовх болв. Тергн, машиг болн түүнд көдлҗ йовсн улсиг әәмшг уга һазрур һарһчкад, хәрү цергләһән харһн шин даалһв|р михаил авв.

Шин дәәнд орсн деерән, хорнта чидл ик болад.^михаилин йовсн батальон ноолдн йовҗ хәрү һарад йовв.

Хортн өдр болһн дәврж ноолдхан гүҗрж бәәв. Болв,

эднә өмнәс манахс ноолдад чидлинь баһрулад йовцхаз.

Иим һалв болсн дәәнә көлд лейтенант Сельгкә МИхаил өдр-сө уга орлцад Брянск, Ельнь, Вязьм балһсдиг

харсхд гүҗрҗ ноолдв. Дакад эн москва алднд дөрвдгч кавалерийск дивизд минометн батарейд командир йовв.

Энүнәсн 1941 җилин декабрь сарин дундаһар өөрән

тавн күүтә штаб дивизд ирәд онц даалһвр авв.

Эн даалһврин ашнь иим болв. Хортна авсн һазрт Михаил одад, партизанск дәәнд орлцҗ чадх гисн ухан командованьд орв. Тигәд Москван өөр эн 204 десантн бригадт одад, яһҗ хортна эзлсн һазрт буух, түүнә хөән

ямаран кевәр эврәннь Төрскән эн дәәнд диилхин учрар ноолдхд, ю хортна өмнәс белдхиг нег цөөкн хонгт дасв.

Сельгкә михаил Орловск областьд ирҗ көдлх болв. Тер һазрт эн нань чигн эврә Төрскндән эңкр улсла хамдан партизанск дә босхад, отг-нутгиннь диилвр хәәхд босх йовдлин учрта болв.

Хортна ца оч буухд кесг нань чигн сурһмҗас оңгдан, яһж эврән аһарар нисдг машинәс һазрур буухиг мел сурһад бәәв. Сүүлднь эн медв, аһарас буухд мана ■номта улс ик гидг амр «җивр» кесн бәәҗ. Теднд аһарар нисҗ йовсн машинәс һәрәдхәс ошдан керг уга болв. Келхд: күн һәрәдәд буулһнла, парашют бийнь секгднә.

Хортн эзлчксн һазр орх цаг болв, михаил үүрмүдтә-

һ&н аһарар өөмәд һарв.

Кесгнь буух һаэртан ирәд эврән машинә үүднәс

160

һәрәдцхәв, эәрмиь әәһәд тодһкар седцхәхлә, түлкәд буулһв. Парашют бпнпь секгдәд, эдниг дорииан авад

йовв

...Түрүн нег цеөкн өдртән эдн оч негдх партизаниудла биш, нег-пегән олж. чадзд бүтү модн заагт кесгтән тенәд йовцхэв. Түүнә хөөн нег сар болчкад, Миханл кезәнәс пааран бәәсн селәһәр ирәд Погарск раи-

комин	пегдгч сегләтр Грпгорий Семенович Купринлэ
болн	эн района һурвдгч сегләтр Константин Яковле-

вич Ковалев хойрла харһна. Тнигхд эн алднд нег армейск манор Василий Иванович Кошелевпн бичкн партизанск отряд хортна дә босхж, ноолдҗ повсн бәәҗ.

Эднлә Мнхаил өөрән бас долан күүтә харһҗ. Наадк

уүнлә хамдан буусн улснь хортнла харһад үкдгнь үкәд,

геедрдгнь геедрәд одсн болж һарв.

Мнхаил партизаиск юрайд ирснәс *авн гнлтә эн һазрт юн болҗахинь сәәнәр медж, авв. Үүнд, Брянск модч дотр, Төрскндән эңкр улс негдәд, ирсн хортнла элдү кевәр ноолдҗ йовсн бәәж.- Үлгүрнь, Трубчевск, Погарск болн нань чигн райодар нуувчин раикомд болн отряд* муд бүрдсн деерән, бипдән даалһсн даалһвриг сәәнәр

күцәһәд, эврә цергчнртән ик гндг дөң өгч йовҗ.

— Бидн партизанск отрядмуд һарһхин тускар 1941 җилиц июль сарас авн белдләвдн,—гиҗ Микаил эднлә таньлдсна хөөн Григорип Семеновнч Куприн келв. Дакад эн цааранднь иигҗ күүрән төгскв:

— Үүрмүд, тадн, манла хамдан хортнла ноолдх боллҗанат. Нсгхн юм суржанав. Партизан күн медх кергтә: бидн эврәннь үни кергин төлә ноолдҗ цусан асхж, йовнавдн. Бнйсән болн хамдан йовх үүрмүдән сурһтн, сүвән өгтп: үпәр бәәхмн, үн келхмн, үнәр хортнла ноолдхмн. Тер цагт мака үнн динлх зөвтә. Тнгж мана Коммунистнческ парть келнә, Тнгҗ Төрскн келҗ, хортна бмнәс дәврлс ноолдтха гиҗ маниг дуудҗана.

Иим сәәхн әрүн	седклтә, Төрскндән дурта, кецү
дүңгә нег мөсн ухата	коммунистнр толһалж йовснд

Брянск модн дотр бәәсн партизанмуд орн-нутгтан ик

«өкд болҗ повсмп. Эн алднд бәәсн партпзанск отрядмуд 1942 җилин ман сар дүңгәд хөр шахү миңһн хортпа салдсмудиг болн офицермудиг хорасн мөн. Кедү эшело, самолетс, машид болн нань чигн кесг зер-зев, хот-хоо- лин туста юм эдн уга кесн? Дала! Үлгүрнь, негхн партизан Сельгкә Михаилиг авад хәләй.

11 зак. 5191

161

Партнзанд ирсн даруһан михаил пулеметчик болҗ дәәлднә, дакад эпүгәр взводин командир кеж.

1942 җилин июнь сард партизапск отрядин началь-

ник штаб йовад нег цөөкн дәәчнр авад Судость һолин өөр бәәсн Чебаровск гидг төмр хаалһнн станциг мин

тәвж хамхлад фашистск бронепоездиг зогсав. Тер стапц дәәнь ноолданд ик гидг чинрта бәәж. Тер ноолдйнд МИхаил бийнь станц алднд зогсҗ бәәсн хортна харулчнриг уга кесмн.

Тер жилинь май-август алдар Сельгкә михаик кесг дакж хортнла харһҗ зөргтә кевәр ноолдад, немецк-фа- шистнриг 46 селәнәс көөхд орлцад, эн һазрмудтан Советин йос хәрү тогтаснд шамдҗ йовв. Тигәд чигн энүг Погарск райком парть Коммуна партин зергләнд иткҗ

орулж авсн болдг.

михаилиг партьд орулж авхд, райкомин сегләтр Константин Яковлевич Ковалев иткҗ келсн болдг.

— мана отрядмуд кесг келн улсас бүрдж, нег ик күндтә төртә йовна: эикр Төрскнән хортнас харсж авад,

өмнкәсн сәәхн җирһл эврә һазртан делгрүлх ухата. Чи, хальмг теегин үрнч, һанцармб гиҗ бичә сан. Чамд

ахнр-дүүнрләчн әдл үүрмүд дала, чини зөргтә үүлдвриг цуд медцхәнә, мана райком, москва бас меднә. Тигәд чигн бидн чамаг Коммуна партин зергләнд орулҗ авча-

навдн. Чи, эндрәс авн Төрскән эңкрлдг үрн деерән ком-

мунистч. Чамаг Ленинә партин нер һутах гиж бидн' санҗахшвдн. Бидн чамаг бийсләһән әдл коммүнист гиҗ санҗанавдн. Тигхлә, хамдан цергләд, Төрскнәннь төлә гүҗрж хортнла ноолдҗ йов!

— Соңсжанав. Партин даалһвриг күцәҗ чадх чидл

чиги, зөрг чнгн бәәнә. Төрскнәннь төлә наһан седкләр мөңкинд церглнәв!—гиж михаил өмнәснь хәрү өгв.

Бюрод суусн улсин һармудинь атхад, эн һазр землянкас һарв.

Тер өдрәс авн коммунист нертә михаил хортдудла

ик гидгәр эөрҗ ноолдҗ йовв.

...майор Василий Иванович Кошелевин толһалҗ йовсн Чапаев гидг нертә партизанск бригадт михаил

йовсмн. Чапаевцнр Бряпск-Унеча, хутор михайловскУнеча хоорндаһар бәәдг төмр хаалһ деер фашистнрин цергә кесг эшелон уга кев. Ут-турштан хортна 46 эшелон төмр хаалһ эвдәд уга кесн мөн. Түн дотр Селгикә МИ-

162

хаил эврәннь улста зурһан эшелог дотрнь йовсн немшин цергтәһинь уга кесмн.

1942 җплнп апрелин 28-д Трубачевск района, магор гидг селод, немецк гарннзопиг уга кехд, Селгикә михаил хойр кү ксл бәрҗ авад. штабд күргҗ өгв, май сарин

дөннд Семсчки гидг селәд һурвн кү алв.

майин 31-д болсн ноолданд михайл хортдуд бдәсн Черниговск областнн муравьп гядг селәнд түрү.ч орад эврәннь һарарн гитлеровцнриг уга кев.

Июнь сарла мнхаил хойр ик ноолданд орлцв. Терүндән эн Горцаевк гидг һазрт дөрвн немш алва, Чеховка гидг селәнд һурвн полпцейск уга кев. Август сарии хуучар Внтмеля гидг һазр алднд болсн дәәнд, Селгкә михаил хойр шавта кү укләснь авч һарв. Тигхд үүнә

отряд эн ноолданд дөчн гитлеровцнр алв.

һурвдгч номерта партнэанск отрядин штабин ахлач йовад, сентябрин зурһанла өөрән нег күүтә немш бәәсн һазрур дәврәд, арвн тавн фашист алв; хойрннь кел бәрҗ авв. Туүнә хөөн, октябрип 23-д Селгкә михаил

хаҗудан зурһан күүтә Гремяч-Погар гидг һазрар һардг Варо һолин тагтиг эвдҗ хамхлв. Үнд михаил бийнь немшин хойр харулчиг уга кев. һол деерәһәр һардг тагтиг эвдснә хөөн, хөр һар хонгт энүгдр хортн һатлдгап уурв. Нег цөөк хопчкад, Сельгкә михаил Погарск района Санвчи гидг селән деер бәәсн гитлеровск гарнизониг уга кехд гүҗрҗ орлцв. Тигхд немшин дөрвн товта нег автобатарейиг уга кев, зер-эевнн склад шатагдв, эдл-ахуһин нег склад булаж авв.

1943 җил ирв. Эн жилнн февраль сарин хуучар МИхаил Брянск-Гомель хорндк төмр хаалһиг эвдәд, хортднн церг йовдгиг зогсатха гисн Советск правительствип даалһвриг куцәхд, әвртә гидгәр шунҗ орв. Нег ноолданд, немшин төмр хаалһин харулин цергәс эн дөран ку кел бәрҗ авв. Дакад 28—ч февральла, Трубачевс.к

района Новоселк гидг һазрт болсн ноолданд шавтсн бийнь, мнхаил эврән 19 гитлеровцнриг алв. Тнгхдән

Сельгкә михаил Фурманов гидг партизанск отряд тол-

һалж йовла.

михаил барун һар болн көл хойртан шавта болвчн партизанск отрядан хансн уга. Эврә үүрмүдтәһән йова йовҗ эдгәд, хөөннь бас кесг дәәлдәнд орлцв.

Тигәд партизандан Сельгкә михаил мана СоветскӘәрм, эднә ноолдж йовсн һазрар иртл йовв.

11 *

163

1943 җилин октябрь сарас авн миханл Советин йосиг

Орловск облатьд хәрү босхк кергт орлцв. Эн Погарск райисполкомин кадрин туск халхиг толһалҗ көдлв...

Түүнәсн авн эврәннь чидлән хармнл уга, эв-арһинь

хәәһәд, кесг җилдән альд болв чигн көдлв. 1955 җил Сельгкә михаил Новосибирск областин, Болотинск, района, Андреев гидг колхозд ирҗ көдлв. 1956 җил эн колхоз ик гидг диилвртә һарв. Түрүнд михаил бас күчлҗ

көдлсн болдмн.

Сельгкә михаил правительственн ачллһ һурв дакҗ авө.

* ♦ *

Аргика Сельгкә наадк көвүд яһв? гиҗ зәрмснь сурх. Тедн бас ахнр-дуүнриннь, эцкиннь нериг һутасн уга, Хальмг теегин зөргтә үрнрән медүлж цергчнр дотр бас

ончрад йовж.

Гвардии-сержант Аргикә Сельгкә Ожа Житомир оал-

һсн алднд, негдгч Украинск фронтд туурч ноолдж йовад, күнд шав авад өңгрв. Эн 1943 җил дөрвн правнтельст-

венн ачллһта билә.

Ленинградск фронтин лыжник-разведчик Аргикә Сельгкә муутл, Советск әәрмин деед штабас 16 ханлтин грамотта билә. Эн разведкд йовад хортнла дәәлдҗ бәәһәд үкв.

Тер бас ик ачта үүлдвр.

Аргика Сельгкә михаиллә 1957 жил би һурв дакж харһувв. Эн болвсн сәәхн седклтә, даалһсн төрнг цаг-

лань күцәдг эгл эалу.

— Нанд ода күртл Константин Яковлевич Ковалевин келсн үг уханасм һархш. Тер келлә: «Бидн Төрскән

хортнас харсҗ авад, отг-нутгтан өмнкәсн сәәхн җирһл делгрүлхәр цясан асхҗ ноолдҗ йовнавдн.» Төрскн ода төвкнүн җирһҗәнә. Эврәннь ээж-ааваи болси Хальмг теегән улм сәәхрүлхин төлә, би чидлән хармиш угав,— гиж михаил келв.