ЭРНҖӘНӘ КОНСТАНТИН

ОРС КҮҮКНӘ СЕДКЛ

(Кслвр)

Буурл үстә, баахн теглг нурһта күн орҗ ирәд өигнь цөлдәд бәәсн көк һадрта папк барун һарарн болһаж секв. Эн өвгн, Октябрьск революц болснас нааран Коммуна партин член, мини таньл, ода далп нәәмтә Бадаша Саңһҗ—һәрә. Сексн папкин түрүн цаасна өми пүүрт, өкәр хойр баһчудин эург үзгдв. Негнь баахн хар хальмг көвүн, негнь — өргп тиим чирәтә, ик алгтрсн зеегтә нүддә хо цаһан орс күүкн.

— Эн мини отхн көвүн Ара, наадкнь мнни олж авад

күүкшлҗәх ода Ростов балһснд бәәх Надя гидг күүкн,

ода эн көөрк,	хама йовдг		гилч? — гиҗ Саңһҗ—һәрә
цәәлһв.
минь эн саамд. Сацһҗ-һәрән нүднд өцгрсн цагин
бәәдл, бийнь	торлзсн	баһ-дүүвр		наснь	үзгдсн	болад
одв. Ю болв чигн оньдин медхәр				седәд	йовдг	альвн
серглң-дсрглң	отхн	көвүн	Ара,	боожад	өсәд,	әмтиә
аац меддг болад, комсомолд орад, комсомолин						күрн

улан билетән зүркн туск зүн даһмасн тач авад, эцкдән бардмпҗ үзүләд байсҗ инәсн цагнь санандпь орад одв.

...1942 хар мөртә жил. мапур дәәһәр дәврси хортудт

дур уга болгч, төрскиән харсгч «— мапа ик өргн орн — нутг нег дууһар бостн, төрскнән харстн» гисн күчтә дуудвр сонгсгдла. Тер дуудврар ик баһ, икр өрәс уга, цуг төрскнән харсгч ноолданд өмнәс сөрҗ бослдла. Теднә зергләнд арвп нәәмтә Ара көвүн андһаран өгч арал-

дҗ сән дурар босла.

Аран эик, Араг, хама, яһж йовхиг медж бәәсн уга.

Зуг теңгрин нааһур зелләд нислдсн шошнур һалуд —

172

«тана көвүнтн тепд төрскән харсж туурмҗта менд йов- ■на» — гнҗ келсн болҗ давдг бәәсмн.

Араһас бичг чнги, зәиг чигч уга. Болв эцкин эңкр зүркн көвүһән уга гиж төрүц санж цөкрхш-Аавин көвүн Ара мини, аштнь менд байрта-бахта ирх-гих санан өрүн асхн болһид сангдна. Тиигәд отхн хар көвүһән оньдни дөрвн цагт өрч дотран хармнҗ хадһлад, нәәлә йовтлпь, гев — генткн таньдго күунә һарар бичсн, һазаһаи һурвлҗн тиизтә, көк конверттә бичг курәд ирнә.

Саначрхад суусн Саңһж-һәрә, сувс үмксмн кезтә үгән келҗ чадад, Аран бичг мимч, бишвч-гиһәд ад-

һн-шидһн чнчрсн һарарн болһаж секв... Нүднь дөрвн болад, үзгүд цуг нинлсн болад, «алгдв» гисн әәмшгтә

үг үзгдсн болад, махмуднь менрэд, оньдинд өрч дотрнь көндрдг зүркнь көрә мөсн болж киит урсв. Цох деерк цуццднь, түг-түг гиҗ лугшад,-Ара мини «алгдв», «алгдв», гисн му-йорта үг ард-ардаснь алхар давтсн болж аавин

толһаг диннрүлв.

Саңһҗ һәрә арһул толһаһан өөдән өргәд, төгәлңгдән эргүләд хәләчкәд, аврлт уга цаһан цаасиг арһул эргүләд ард —ардаснь некж хәләв. Зүркнднь зүн болад шигдәд одсн зовлңгта зәңг зоһдула бәәсн бнйнь, захаснь экләд дакн пег умшв.

— «Үнтә үр Бадашов. мендвт!

Иим һашута үг бичнә гидг» дегд күчр зовлнгта юмн бәәҗ... Танд ик гидг мү уүлтә, бичә үзгдг—гидг му зәңг соңгсхҗәнәнв... Ростов балһс султхгч ноолданд февраль сарин нәәмнд тана энкр хар көвүнтн фашнстнрин сумнла харһж һарутв. Бндн цүг хотн хошаһарн цуглрҗ тана зөрмг, дәәч көвүнәнти цогцинь герин өөр, хол биш һазрт оршавдн. Бпдн зөвәр олн улс биләвдн, цуһар тер герон көвүнәитн цогц деернь экрҗ уульцхаввдн. Тер юңгад гихлә, эн мпна җирһлин төлә^ мана үрдин төлә, әмән өгснь мсдчкәд уульцхавдн, ие цааранднь нам төрүц бичҗ болҗәхш. һарм эвтән тусхш...

Эврәннь чнк адресән өгтн, би тана көвүпәнтн кергтә цаасдинь илгәнәнв. Напд инм адресәр бнчтн: дон деер бәәх Ростов балһсн, хутор Заречный «майка» гидг фаб-

рик «манаенковой».

Өвгнә хуриәстә халхар әм үга һашун хар нулмсн арһул түргләд өминь делгәтә бәәсн бичг деер «Чиб>—•

гиҗ дусв. Асхлад сууҗ йовх нарна толән ар захин тер-

зәр әрә ширвҗ шаһаһад өвгнд саалтг болл уга, давб.

173

Ик удан болсн уга, элдв гидгәр өр өвдгч, чик цаһан седкләр бичсн орс күүкнә бичг хойрдад олад ирв.

Үнтә болн күндтә аав, мепдвт! Тапиг мипь иигәд, аав гигәд келх зөв нанд өгит. Та ода деерән һапцар

үлдвт. мини нерм Надя. Урднь танд бичсн бичгтәи башрдхларн нам нерән тәвхән мартжз. Бичә уурлти, гемим тәвж өгтн. Күндтә эцк, тана һашута зовлңгитн би йир сән медҗ бәәнәв. Би насм баһ болвчн, эп кишва немшнн һарт орсндан басл кесг зовлң үзвв. Не тер зовлңгин тускар хөөннь... Би ода тана Аран тускар бичнәв.

Андрсн фрицмүд мана селәнәс сүүлән хавчад һарад зулхд, тедниг көөж йовсн мана Советск цсргәс, мана герт хамгин түрүн болҗ төгрг хар улан чирәтә көвүн орж ирлә. Бидн дегд байрлхларн, деернь хун үзсн шаазһас мет дарцад сәәхн иньгтән кесг-кесг сурвмудөгцхәвдн. Тер көвүн манад сөөннь дуусн бәәв. манд нк олн зүсн сенр зәңд келв. Тана талвасн цаһан ташуста теегин тускар мана Советин церг яһж, ноолдҗ немшиг диилж, кесг олн әмт, немшин күчр мухлаһас гетлгж йовхин тускар болн бийинь олн келн баатр иньгүдиннь тус-

кар келж маниг байрулулув.

Өрүн өрлә 4—5 часин алднд Ара эврәннь нөкдмүдтәһән берк даалһвр авад Тең һол һатлцхав. һолии телтр

көвәд күрхин алднд, немшин автомат тедн тал тарҗңнад хав. Аврлт уга немшин сумна негнь Аран толһад тусв...

Ара манаһас һарад йовжаһая—ода арв хонад арвн йис орхв гилә. Көөрк тер арвн хонгтан күрч чадсн уга.

Күндтә эцк. Тана көвүнтн күмн әмтнә җирһлин төлә баатр зөрмгәр өңгрв. Олн мана зүркнд оньдин тертн сангдх. Та, тиим алдр, зөрмг олнд үлгүр болм көвү һарһсндан байрлтн, бахттн. Тертн эврә олн әмтнә төлә, әмән өгв.

Араг оршахдан бидн цогц деернь иигҗ андһаран өгләвдн: «эврә элдв Төрскнәннь төлә әмән әрвлхн угавдн» та намаг «мини күүккм» гиж бичжт. Түүндтн икәр ханҗанав. Би тана чирә кезә чигн улалһхн угав. 10 класс чиләһәд ода токарн станокд көдлҗәнәв. Төрскн орн нутгиннь дуудврар, төрүц чидлән нөөҗ бәәхн угав. Бидн цуг ни сән көдлхлә немшиг шулун диилхән би медҗәнәв; Учрсн мини төрлмүд, улм залурҗ зөргтә болтн. Би тана Аран үкәриг оньдин хәләж яснав. Аран үкәр төгәләд

шин тәрмр модд, нилх бичрән делҗ шавшх. Дәәч көвүн Ара тер моддин саглрсн хамтхастин ә чиңнәд санамр

174

унтх. Хаврган үүнә үкәр эргнд, олн зүсн сәәхн цецгәс урһж, олна жирһлин төлә, орн—нутгнннь төлә әмн цусан асхсинь мсдүлҗ өдр — сө үга манж, үнрән каңкнулҗ шавшх. Цуг сәәхн менд бәәтн. Цуһараһитн үмсҗәнәв.

Надя манаенкова.

Сацһҗ — һәрә нүднәннь деерк эовкан өргәд нанур хәләһәд манһснһәд, күмсгәп буулһад, зүркнәннь экпд зүн шнгдсн мет гүүнәр саналдчкад, орчлң гиһәд иим— ора болад — җора юмн. Негнь өнгрнә, түрүнә ормд шинәс тиим амрг үүднә. Көвүһән гееһәд, күүк олж авбув.

Эн күүкнә цаһан седклднь ик гидгәр ханжанав. Кемр эн күүкн көвүһим эс олж өгсн болхла би үүнәсн икәр-

саначрхж зовх биләв, ут наста. бат кишгтә болг.

Эн күүкнә седкл һанцхн бийнь биш, мана олн келн әмтнә ах-дү болгч ин—ниицңһүн болн өнр осклң орй

ахин седкл медүлҗәнә. Иньг, амрг седкл медлцсн улс зовлң— жи1рһләи әдл кеҗ хувацна гидг олиа җирһлин цутхлң мөн—гнҗ келәд шархлтад хөврсн бичгиг дакп— дакн эргүлж хәләһәд, хурнәсинь тинилһәд, көгшрәд ирсн хурһдарн илҗ хуһслад зүркн туск даһмдан арһул дүрчкәд, толһадан тоолвр тоолад, төрскн орн — нутгиннь-

шин эндрәк жирһлд бахтад, сахлан ясад бүсән чанһаһад шурд һарад, Ижлин көвәд одад холин бара харвад, шарлхсн иоһанаснь таслҗ авад, хамртан күргҗ үнрчләд, хәрү — баһрсн болад, хөртә дүүвр насан холас авч ирәд өмнән үзәд, хәләсн отхн көвүнәннь орчд олж авсп хо — цаһан күүкән хажудан дахулад Иҗлин урсхл өрәд усчх бәәдл һарад инәмсәд санамр эогсв... Хар уга седклтә хо цаһан күүкн,—«Хәрәд амртн аав» гиһәд. хажуднь ирҗ зогссн болв...