Тайг, ятх хойрим өгтн,

Тустан, сулдан бәәхәр седҗәнәв!...

ХАРАДА

Айта ке дуутаһар Алтн хавр дахж Байр, сергмҗиг чи Бийләһән авч ирнәч.

Зовлң, түрмшг уга, Зәәснгиг чигн медлго, Хәәмнь, аһуд дуулад,

Хад деегүр цервич.

ХАВР

Цасн хәәләд, төгәлң Цоохртж һазр илдв...

Көкрж ташус туңһлң Кевс метәр бүркгдв.

Әмтә хамтхасд шавшж. Ацмударн модд гилвкв. Тәрәнә бәәрнә ца

Турглсн усн шуугв.

Эн-бичкн көвүн Эрвәкә бәрҗ... Әрвл:

Энчнь—хаврин гиич, Энүгән сулдхад тәв1

ЗУН

Теңгрин халун нарнд Темсн ода болв.

Бөөлҗһн ацдан улав,— Белн—саван дүүргтн.

Идҗ болм өвсдиг Үдин хотдан цуглул.

<1*

Идәтә шитлг дүрҗ Өвр кевтән дүүрв.

Уулин күүнә хадур, цокур

Ода һартнь белн...

мини һазра залү мөңк кишгтә бол!

НАМР

Өгрсн өвси деер Өрвкҗ хамтхасд ниснә. Нүцкн уулин ора Нүүсн буднд чивнә.

Урһц ода цугтяи

Ораһад, бооһад хурагдв...

Урньдад, хашад шууглдад Ода хөөһән кирһлдв.

Тәрән буудя дала, Тарһн, цадхлң — мал...

Төрскн орн — нутг

Талваҗ, бәәхтә элвҗнә.

ҮВЛ

Бората киитн үвл Бүркг, догшн, халта. Будта, хурлһсн шуурһнд Бидн эргҗ йовнавдн.

Уулас шовтрх цасн Әәмшг харшмст үүдәнә. Урдксан мет — бидн

Әәмшгтә нурлтд даргднавдн.

Өнчн угатя күүнд Ода көдлмш уда.

Өөдән теңгрүр зальврҗ Өглһ эн дурдна.

217

ИЦГ

Эцк, юңгад күмсгән буулһнач?

Эндүрҗ чи бәәнәч! Зүркндән иигҗ санҗ Заңдм юңгад зовнач?

Эцкиннь нәәллтиг кен Ачарн хәрүлсн болх? Эврә баһдан кен Эс эндүрсн болх?

Туурмҗ, ачта нернчнь Тигәд нанла ирлцхий?

Эн бәәсн кевтм Эцк, намаг үлдәһич.

м©рн деер, буута мордҗ довтлҗ чадшгов. матьхр үлдиг би

Суһ татҗ авшгов.

Үлүркснь — му келтхә. Үүнә иньгнь бишч!..

Эврә цармудм татата, Андсһ минь бүтн,—

Көдлмшим ацг эн,

Күнкнсн мини көгжм, Эврә дууһарн орчлңд Эк болһх—седклм.

Олна зүркн ямаран! Ончтн тәрән мет, Байрта урһц түүнд Би урһах зөвтәв.

һазр минь сүҗ, һаэак амбарм дүүрнә.

Халһрсн тәрәнә толһад Хозлг минь чивнә.

218

Эцк, көвүнэсн бичә ә, Эндүрҗ чи бәәнәч. мел уршг угаһар

мини заңгас саглҗанач.

КУБАДЫ

Шуурһнд чигн, халунд чигн, Шуурха арсн девлтә,

Шал болҗ норсн новдг.

Дуңһраг цуглрад нәәрлхлә,

Дуута хууран һартан бәрчксн,

Дуулсн, Кубады харһна.

Кенә хүв үүнәс дутув? Көвүн өнчн һанцарн Көк тенгр дор үлдсмн.

Өлн, өнчн көвүн Өдмгин тасрхан төлә Өсрҗ кесг биилсмн.

Көл нүикн, гөвдүлсн, Күчр седклин һундлта Кирт даргдҗ йовла. Тавгнь әәрстәд шуурсн,

Таңна тасншң шовшсн, Түрү—зүдүд даргдна. Эврә гих таалмҗ уга, Энлҗ иигҗ түрҗәхәр, Эрт үкснь деерл!

Ээвртә нарар эс дулатхсн,. Эврә өрчәрн эс асрсн, Эрт, уйн, бичкн насчдчнь Эврәннь халун кииллһәрн

Эс дулатхсн чини экчнь, Үкәртән, һазр дор Өсҗ, урса бәәҗ Өр өвдҗ зовтха!

219

Хаһрха ората хашад, Хур дор ил Хөөч кесг кевтлә.

Үвлд цасн орад — Уулин хавчгт эн Утар татҗ дуулла.

Өвсн уга хөн хоосн! Өмкрсн арчит дотрасн Өвс эн хәәлә!

Хусм модни дурсар Хураҗ зүүһәд эн Хууран кеҗ авла.

Уулин бутмуд цуһар, Удн модн тагчкар, Уурта хад бүркгәр Үүнүр ораһарн нәәхлж, Өрчдән бәәсн тоолврар Үүнлә хувацдг билә.

Шуугсн һәрдин нислһн, Шугшсн салькна гииньлһн, Теңгрт оһтрһу дуурхлһн, Турглсн буһин нүлмсн, Цегән булгин бусллһн — Цуһар хөөчин дун.

Борана хөөн чилгрләд, Басл сәәхн, көктрңһү. Өвсн, усн элвгҗәд, Амрлһан хөд аона, Кубады амрл авх— Күсл седклнь эн.

Зуг байр ахр:

Зеткр, сурлго, тагчкар Заядар нуувчар ирнә. Чон генткн хөөг

Чирҗ авад, һолин Ца һарч одна.

Халта яльч даңгин Хөөһән алдл уга

220

Хурһ дарҗ тоолна. Кубады генткн хөөһән Кедн—кедн тоолхла. Кесгнь дутдг болна!

Уга? Яһсн болхвн? Эн зовлңгин тускар Ода кендән келхви? Эзн ода йирдән

Арс автл гүвдх!

Альдаран ода одхви!

Кубады ода яахв?

Керго. «Хөөһән хайнав!» — гиҗ

Келҗ, бийдән шиидв. Орһҗ, тиигҗ зулад Адайин ташу давад, Өндр уулс темцв.

Көөрк, хууран бәрсн, Кабардаһа-р төрсн нутгар

Кедп-кедн йовв.

Калакд сергмжтә нәәрт Келн дуулҗ, ууҗ Кесг-кесг эргв

Кубадын дуулсн дууд, Кецү сәәхн туульс

Келв-келв чилхш. Үүг цуһар чиңнҗ,

Уульн, инәлдн бәәҗ, Улс байрта соңсла.

Кедү хаалһ ут болвчнь, Көлнь уйдҗ муурхш. Ке дууллһнь күңкннә.

Дакн, мана хотнд Доңһдсн дуута сохр. Дуучиг бидн үзвдн!

Шуурһнд чигн, халунд чигн, Шуурха арсн девлтә Эргәд эн йовна.

221

Энүнә байрнь^ хуурнь. Кубадыг манхсд тегәд Кен эс меднә?

ЧОН ТОҺРУН ХОЙР

Чон — гиҗ хоздгиг Цуһар бидн нерәднәвдн. Чонин заңгиг йирдән Цуһар бидн меднәвдн.

Күүшт җилвтн тусчкад, Көк чон улңтчкад,

Үүл харһх гиҗ Үнндән эс саглҗ.

Цуцрх — муурхан медлго, Цаглшго икәр иднә.

Ик ясн генткн

Энүнә хоолд ториа.

Чочн тусад, һәрәдәд,

Чонин бахлур боогдна. Аңд зуг генткң Әм залһхнь харһна.

Тоһруна җивр генткн Торд гигәд үзгднә. Шовун дөң болхиг Шукшж чон эрнә.

«Юн алц юмб?

Юңгад намаг керглжәхмб? Үүтә хоюрн кезәнә

Үүрлдго билүвдн бидн»

Дөң болхар сән шовун

Дарунь үүнүр ирнә. «Чамд юн кергтә?» — Чон ә һархш.

Ормасн чон көндрхш. Өвдкүрнь давҗ түңшнә.

222

Дүрнь буурсн хәләцәрн Дөң болхиг эрнә.

Ут хоңшарта тоһрунд Удан төр болхий? Чонин хоолдк ясид Чадмгар татад авна.

Хирһлнь ирсн чонд Җиврт келдг болна: «Харсҗ аорч авсндм

Хәрүһипь юуһар өгхмч?»

Чоиин сорснь босв: «Чи яахар зөрҗәхмч?

Бүтн һарсндан чи Болдг бишв гихнч!

Чонин хүвиг бәәдлчнь Чи үнлҗәхш кевтәч? мини амнас толһаһан менд авснчнь болдмн.

Эн чини зөрсичнь

Эндр тәвҗ өгчәнәв. Хөөннь чамаг харһхлачнь

Хәәрлхн угав гиҗәнәв!»