§ Тыпалогія права. Фармацыйны і цывілізацыйны падіходы

1.Крытэрыі тыпалогіі права

2.Фармацыйны падыход да тыпалогіі права

3.Цывілізацыйны падыход да тыпалогіі права

Права, як фенамен мае пэўныя заканамернасці свайго развіцця. Тыпалогія – гэта такі элемент класіцікацыі, які абагульняе больш значныя праявы права. Пры параўнанні з’яў трэба выкарыстоўваць карэктныя прадставы. Тыпалогія - адна з форм класіфікацыі, якая вызначае найбольш істотныя, сутнасныя прыкметы пэўных з’яў.Прававая тыпалогія цесна звязана з тыпалогіей эканомікі, палітыкі, гісторыі, культуры, рэлігіі і гэтак далей.Тыпалогія права ахоплівае з’вы нягледзячы на іх дзяржаўную прыналежнасць.

Падыходы да тыпалогіі права:

1. Фармацыйны (крытэрый – наяўнасць пэўнай сацыяльна-эканамічнай фармацыі). Можна разглядаць у якасці віда цывілізацыйнага падыхода ў межах еўрапейскага кантыненту. Існуе тэрмін гістарычнага тыпу права, які абагульняе прававыя фенамены розных дзяржаў, звязаных найбольш агульнымі прыкметамі. Тыпалогія права цесна звязана з тыпалогіяй сацыяльных з’яў: 1) дзяржава; 2) тыпалогія палітычных рэжымаў; 3) тыпалогія грамадства; 4) рэлігійная тыпалогія; 5) тыпалогія грамадства і г.д.;

2. Цывілізацыйны падход з’яўляецца больш складаным і ўтрымлівае разнаякасныя крытэрыі тыпалогіі: культурна-гістарычны тып, рэлігія, культура, светапогляд, час існавання дзяржавы, тэрыторыя, нацыянальны і г.д.

Гістырычныя тыпы права змяняюць адзін аднога, уплываюць адзін на аднога, могуць утвараць прамежкавыя тыпы, часам назіраюцца адваротныя працэсы пры змяненні тыпаў права.

Фармацыйны падыход

- адсутнасць дзяржавы і права

-рода-пляменная арганізацыя жыцця

-адсутнасць прыватнай уласнасці

-пачатак сацыяльнай дыферэнцыяцыі.

Рабаўладальніцкае права

-падзел людзей на свабодных і рабоў.

-атаесамляе права са справядлівасцю ці вышэйшым законам,

-цесная сувязь з рэлігіяй.

На захадзе-выступленне ў якасці форм вырашэння канфліктаў, на ўсходзе-не светапоглядных нормаў.Права заўсёды замацоўвае пэўную сацыяльную іерархію.

Феадальнае права

-феадалы і феадальна залежныя сяляне

-3 элементы сацыяльнай структуры: клірыкі, феадалы (дваране), залежнае насельніцтва

-партыкулярызм права: у кожным саслоўі існуе свае права, няроўнасці праў і абавязкаў

-кожная сацыяльная група мела сваю прававую і судовую сістэму

-мэта жыцця-служэнне.

Крызіс феадальнай сістэмы адбыўся падчас узнікнення гарадоў і рамёстваў, якія пачалі патрабаваць сябе правы, фактычна разбураючы феадальныя адносіны.

Буржуазнае права

-людзі фармальна роўныя перад законам

-лозунг “Свабода.Роўнасць.Братэрства”

-падзел людзей на буржуазію і наёмны персанал

-асноўнае багацце-капітал і працоўныя рукі

-чалавек-носьбіт неад’емных натуральных правоў (на жыцце, свабоду, уласнасць, кіраўніцтва дзяржавай)

-замацоўваецца права ўласнасці і прадпрымальніцкай дзейнасці

-робіцца акцэнт на свабоду чалавека ў прадпрымальніцкай сферы

-права павінна разрашаць канфлікты,дзяржава-“начны вартаўнік”.

Сацыялістычнае права

-падзел людзей на пралетарыят і эксплуататарскія класы

-дыктатура пралетарыята у палітыцы

-дзяржаўная ўласнаць на сродкі вытворчасці

-жорсткае абмежаванне палітычных правоў і акцэнт на сацыялістычных

-абмежаванне палітычнай дзейнасці, у тым ліку шляхам рэпрэсій

-права-інструмент дыктатуры пралетарыята і сродак дасягнення пэўных сацыяльных вынікаў

-сацыялістычнае права ў сучаснасці амальне існуе ў чыстым відзе, але пэўныя элементы перайшлі ў постсацыялістычна сучаснае права

Сучаснае права

-прызнае роўнасць людзей перад законам

-грунтуецца на канцэпцыі праў чалавека

-значная ўвага палітычнага і сацыялістычнага права

Асобная форма права - кананічнае права-сукупнасць нормаў, якія рэгламентуюць знешнюю дзейнасць царквы.Яго месца ў дзяржаве залежыць ад гістарычнай эпохі (можа прызнавацца ў якасці дзяржаўнага права, ігнаравацца, выкарыстоўвацца часткова).Рэгламентуе:

-статус царквы да дзяржавы

-працэс уступлення і выключэння з царквы

-правы кліры і міранаў, іх абавязкі

-статус шлюба

-працэс разрашэння спрэчак

1. Першабытная фармацыя. Існуюць агульнаабавязацельные нормы, яны замацоўвалі існаванне сацыяльнага ладу і існуючы лад вытворчасці.

   1. Дзікунства

   2. Матрыярхат

   3. Патрыярхат

   4. Радавая абшчына

   5. Суседская абшчына

Па меры ўскладнення граадскіх адносін пачынаецца дыферанцыяцыя грамадства і выдзяляюцца прафесіі.

2. Рабаўладельчае права. Галоўнае – падзяленне людзей на свабодных і рабоў. Класічным падыходам ўзята рымскае права. Існуюць заходні і ўсходні падыходы. Заходні ўключае полісы, прававую ўласнасць, палітычную актыўнасць грамадства і права, г.зн. адлюстраванне справядлівасці. Усходні мае больш патрыярхальны характар. Ірагацыйнае земляробства, наяўнасць абшчыны, бюракратычнага апарату, неабмежаваная і рэлігійна афарбаваная ўлада цара. Відам заходняга падыхода з’яўляюцца дхзяржавы качэўнікаў.

Феадальнае права падзяляе людзей на феадалаў і залежных ад іх. Існавалі 3 асноўныя саслоўі:

1. Кліракі

2. Феадалы (воіны)

3. Залежныя сяляне

Для феадалізма характэрны патрыярхальны лад жыцця, заснаваны на існаванні пэўнай ідэі, няроўных правоў і абавязковасць (партыкулярызм). Крызіс феадалізма пачынаецца з развіцця гарадоў, рамясла і гандлю. Крызіс феадалізма выцякае з узнікнення буржуазіі, яе імкнення да праў вышэйшага саслоўя і нежаданні браць на сябе пэўныя абавязкі, існуе прававы плюралізм – фармальная роўнасць людзей перад законам.

Капіталізм – універсалізацыя права, абмежаванне ролі дзяржавы, ажыццяўленне рэвалюцыі пад лозунгам: “Свабора. Роўнасць і братэрства”. Людзі падзяляліся на буржуазію і пралітарыят.

Сацыяльнае права. Мае рысы: сродак дыктатарскага пралітарыяту над буржуазнымі классамі, абіежаванне палітычных правоў і інтарэсаў, адмена прыватнай уласнасці на срадкі вытворчасці і дзяржаўны капіталізм. Дзяржава – асноўны працадаўца. Ліквідацыя ўсесаслоўнай і іншай няроўнасці, акцэнт на сац. правы індывіда.

Сучаснае, посткапіталістычнае права. Кацэпцыя правоў чалавека з моцным акцэнтам на сац. справедлівасць. Свабода прадпрымальніцкай дзейнасці, актыўны ўдзел дзяржавы ў эканамічным і сац. жыцці. Пабудаванне прававой дзяржавы для супольнага дабрабыту, актыўная раля дзяржавы ва ўсіх сац. сферах.

Кананічнае права. Можа разумецца як права пэўнай хрысціянскай нацыі. Права іншай рэлігійнай абшчыны. Яно рэгламетнуе адносіны ў рэлігійна афармаваных сферах.

Цывілізацыйны падыход. Асноўныя крытэрыі: культурна-гістарычны тып (Данілеўскі) для кожнага народу існуюць свае прынцыпы пабудовы дзяржавы. У кожным тыпе ідзе суперніцтва за адбудаванне роднасных нацый. Аснова падыхода-уяўленне аб цывілізацыі-пэўнай сукупнасці праяў духоўнага і матэрыяльнага жыцця.Цывілізацыя ахоплівае матэрыяльны, духоўны, рэлігійны і іншыя бакі жыцця.Кожная цывілізацыя можа разглядацца з пазіцый узроста, вектара свайго жыцця, накірунка светапогляду, вектара духоўнага жыцця.

Канцэпцыя Тойнбі выдзяляе 22 цывілізаціі.

Канцэпцыя Гумелёва – геаграфічна-пасіянарная – вызначае, что цывілізацыйны падыход не абсалітызуе эканоміку і палітыку, звязвае іх з духоўнымі з’явамі ў грамадстве. Па канцэпцыі Гумелёва кожны этнас мае свой узрост.

-цывілізацыйны падыход выкарыстоўвае значную колькасць рознаякасных крытэрыяў (культурна-гістарычны тып, рэлігія, культура, светапогляд, час існавання дзяржавы, тэрыторыя, нацыянальны…) .Фармацыйны падыход з пункту гледжання цывілізацыйнага, з’ўляецца не больш чым прыватным выпадкам 1 цывілізацыі.

Спосаб камплектавання арміі і адказу на знешнія выклікі.

У гісторыі выдзяляюць цывілізацыі:

-старажытная

-феадальная (сярэдневечная)

-сучасная

-егіпетская

-вавілонская

-рымская

-заходняя

-антычная і гэтак далей.

Цывілізацыйны падыход у адрозненне ад форм не абсалютызуе палітыку і эканоміку, звязваючы іх з духоўнымі з’явамі ў грамадстве.