Инқирозли ҳолатларида психологик хизмат (консультация)ни ташкил этиш

Консультация мақсадларини аниқлаш, психологик ёрдам ва консультантнинг ўз назарий ориентациясига мурожаат қиладиган мижозларнинг эҳтиёжларига боғлиқ. Лекин, консультациянинг турли-туман мақсадлари билан танишишдан олдин, катта ёки кичик даражада турли мактаб асосчилари томонидан ўнганилган бир неча универсал мақсадларини кўриб ўтамиз:

1. Мижоз баъзи муқаррар ижтимоий тўсиқларга қарамай ҳаётдан унумлироқ, қониқиш ҳис этиб яшаши учун хулқ-атворнинг ўзгаришига имкон бермоқ.

1. Янги ҳаётий ҳолат ёки талабларга дуч келганда қийинчиликларни енгиш кўникмаларини ривожлантириш.

3. Ҳаётий муҳим бўлган қарорларни қабул қилиш самарадорлигини таъминлаш. Бунда консультация жараёнида ўрганишга лойиқ бўлган бир қанча муҳим ишлар мавжуд: мустақил иш, вақт ва энергия тақсимоти, таваккал натижаларининг баҳоси, маънавий бойлик қирраларини текшириш, ўзига тўғри баҳо бера олишлик, эмоционал стрессни енгиб ўтиш.

4. Шахслараро муносабатларни боғлаш ва уни сақлаб қолиш кўникмаларини ривожлантириш. Одам билан мулоқот ҳаётнинг катта қисмини эгаллайди ва ўз-ўзини ҳурмат қилишнинг паст даражаси туфайли, ёки ижтимоий кўникмаларнинг етарли эмаслиги кўпчиликда муомаладаги қийинчиликларни туғдиради.

5. Шахс ички потенциалини амалга ошириш ва уни юқорига кўтаришни енгиллаштириш. Консультацияда мижознинг максимал эркинлигига (табиий-ижтимоий чегараланма ҳисобга олинган ҳолда), шунингдек, атрофдагилар томонидан иғво қилинаётган ўзининг реакцияларини назорат қилиш ва мижоз қобилиятларининг ривожига интилиш керак.

Р.Мэйнинг кўрсатишича, ўсмирлар билан ишлаганда консультант ёрдам эффективлигини ошириш мақсадида уларнинг яқин атрофдагиларини ўзгаришига эришиши керак.

Психологик консультация мақсадларининг баъзи умумийликларига қарамай, асосий психологик мактаблар илмий банбааларига тўғри келмайди.

Қандайдир универсал мақсаднинг консультацияси ҳақида гапиришдан маъно бормикин, айниқса консультант мижозига эркинликка интилишини, эмоционал стрессни енгишини, адаптив муносабатга ва ўзини тўлиқ кўрсатишга ёрдам бериши мумкин бўлганда?

Саволга қуйидагича жавоб бериш мумкин: психологик консультациянинг мақсади континуумни ташкил қилади, унинг бир томонида-умумий, глобал, перспектив мақсадлар, бошқа томонида-ўзига хос, аниқ, қисқа муддатли мақсадлар қўйилади. Консультациянинг мақсади қарама-қарши бўлиши шарт эмас-шунчаки, ўсмир шахси дунёқарашини ўзгартиришга қаратилган мактабларда перспектив мақсадларга эътибор қаратилмоқда, хулқни ўзгартиришга қаратилган мактабларда эса, кўпроқ конкрет мақсадларга аҳамият берилмоқда.

Консультант ва мижоз мақсадлари охир оқибатда бир-бирига мослашади, ҳар бир консультант ўзининг уни мутахассисликка олиб келган умумий мақсадлар системасини назарда тутган тақдирда ҳам, ҳар бир мижознинг ўзига хос мақсадлари бўлади. Консультант ўзининг умумий мақсадлари билан мижознинг аниқ мақсадларини боғлай олиши учун бошиданоқ унга қуйидаги саволларни бериши лозим:

-“Ҳозирги жараёндан сиз нимани кутаяпсиз?”

-“Сизнинг истак-хоҳишингиз?” ва ҳоказолар.

-«Мақсадингиз»?

-«Мақсадга қандай эришишни хоҳлайсиз?».

Мижозлар албатта консультация ҳақида ва консультантдан нима кутиш мумкинлиги ҳақида умумий маълумотга эга ҳолос. Мижоз консультация ҳақида ҳеч қандай маълумотга эга бўлмаса, у керакли тарзда мақсадларини ифодалашга қодир эмас. Агар биз мижозга суҳбатнинг қанча давом этиши, қолаверса консультация давомида кўпроқ нималар содир бўлиши ҳақида маълумот берсак, унга консультациянинг имкониятлари ва чегирмаларини тушуниши осон кечади. Кўпчилик мижозлар психологик консультацияга келганда, консультант шу захоти ёрдам беришга ишонади. Бундай вазиятда консультант консультациянинг асосий мақсадини ёдда тутиши лозим, у қуйидагича-мижозга ҳаракат қилиш, муаммоларни ҳал қилиш, ўзгариш, имкониятларини актуаллаштиришга фақатгина ўзи қодирлигини тушунтириш.